به گزارش خبرنگار موسیقی هنرآنلاین کتاب "سرنوازی اتودهایی برای ساز سنتور" نوشته محمدرضا کاکاوند به زودی روانه بازار موسیقی می‌شود.
در مقدمه این کتاب آمده است، اتود (etude) در لغت به معنای مطالعه است، اما در اصطلاح موسیقی به قطعه‌ی کوتاه و عموما برای یک ساز گفته می‌شود که به منظور بالا بردن سطح تکنیکی نوازندگان تصنیف شده باشد.
اتودها تند و تیز هستند و بیش از آنکه ماهیت موسیقایی داشته باشند ماهیت آموزشی و تمرینی دارند که برای مهارت در نوازندگی، حضور ذهن و تمرکز از آنها استفاده می شود. علیرغم این‌که اتودها ذاتا ماهیت تکنیکی دارند اما اتودهایی دیده شده که سازندگان آن اهداف عالی‌تری را دنبال کرده و بر غنای موسیقایی آن نیز افزوده‌اند، از این رو نوازندگان آنها را به نیت نمایش قدرت نوازندگی در کنسرتهایشان اجرا می‌کنند. کم نیستند سولیست‌هایی که اتودهایی از دبوسی، راخمانینف، پاگانینی، شومان، شوپن و لیست را در رپرتوار کنسرتهای خود می‌گنجانند.
در یک نگاه کلی شوپن اهمیت بیشتری به اتود نوازی داده و اتودهای زیبایی خلق کرده که علاوه بر جذابیت شنیداری سعی در رفع مشکلات تکنیکی هم دارند. در حقیقت او این قطعات را برای شاگردان خود می‌نوشت تا مشکلات اساسی آنها را در نوازندگی پیانو برطرف نماید. او یکی از زیباترین اتودهایش را که به اپوس 12 یا اتود انقلابی معروف است و به یاد انقلاب سرکوب شده‌ی مردم کشورش لهستان، توسط امپراتوری روسیه در سال 1831م. تصنیف شده به دوستش فرانتز لیست _ پیانیست بزرگ مجارستان_ تقدیم کرد.
در موسیقی مغرب زمین قطعات فراوانی برای برطرف کردن مشکلات نوازندگی و ضعف‌های تکنیکی تصنیف شده، اما در ایران به غیر از قطعات کوتاهی با عنوان "سرنوازی" که بین نوازندگان قدیم بیشتر برای گرم کردن(warm up) دست و پنجه معمول بوده رد پای دیگری از اتود در پیشینه‌ی موسیقی دیده نمی‌شود. این فرم قطعات پس از آشنایی ما با موسیقی علمی یعنی بعد از ورود لومر به دارالفنون (1247 ش.) و تاسیس مدرسه عالی موسیقی (1302 ش.) و متعاقب آن چاپ کتب آموزشی طرف توجه قرار گرفت.
علی‌نقی وزیری در مقدمه‌ی "دستور ویولون" منتشره در دی ماه 1312ش، با این گفتار اهمیت اتودها را یادآور می شود :"دوستان و شاگردان عزیز من! در نتیجه‌ی تجربیات ده ساله‌ی اخیر که از تعلیم ویولون در مدرسه‌ی عالی موسیقی و مدرسه‌ی موسیقی دولتی(هنرستان موسیقی) حاصل گشته، موفق به چاپ دوره‌ی اول و دوم متوسطه‌ی دستور ویولون می گردم... شما همه خوب می‌دانید که در اوایل امر و بلکه برای همیشه، در صفت ساز و رامشگری، اعتقاد من برای این است که یک قسمت مهم از وقت را برای تمرین‌های روزانه (exercises) و تحصل مهارت باید صرف نمود زیرا بدون این عمل، ترقی به درجه‌ی عالی و تحصیل بنیان قوی محال است. ولی بدبختانه عادت و ذوق عمومی مخالف این عقیده است."
یعنی همیشه از هر جلسه درس، یک ملودی (نوا و نغمه) دلپسندی را انتظار دارند و حتی قبل از آن که همان نوای دلپسند را بتوانند به خوبی و ظرافت اجرا کنند، از آن خسته گشته، خواهان نوای دیگری هستند! رعایت نکته‌ی فوق بر هر قسم ساز زنی، از دوستدار یا پیشه‌ور لازم است. والا پس از طی سالها کار، ذوق آنان بر عمل و مهارتشان سبقت جسته، به تدریج از سستی ساز خود منزجر گشته و ترک خواهند نمود."
و اما سابقه‌ی تصنیف اتود برای سنتور: شاید بتوان قطعات کوتاهی که با عنوان تمرین در "خودآموز سنتور" تالیف حسین صبا که مطابق با برنامه‌ی هنرستان موسیقی ملی در سال 1335 ش. به چاپ رسیده را اولین اتودهای چاپ شده برای سنتور دانست. این قطعات ساده هنرجویان را با مضرابهای چپ و راست، جفت‌ها و تغییر پوزیسیون‌های ساده آشنا می‌سازد. دومین تلاش، پنج سال بعد بود که استاد فرامرز پایور در انتهای کتاب "دستور سنتور" خود، قطعاتی با نام "اتود یا اگزرسیسس" گنجانید، که هدف از تصنیف این قطعات را آشنایی هنرجویان با اجرای انواع مضرابهای سنتور به منظور آمادگی برای نواختن ردیف‌های مخصوص سنتور می‌داند.
او خاطر نشان می‌کند که قطعات مزبور تنها جنبه‌ی تمرینی داشته و آهنگ چندان خوشی از آنها به گوش نخواهد رسید. شایان ذکر است که پایور هم مانند استادان نسل قبلش وزیری و صبا، قطعات فاخری ساخته که با وجود اتود بودن، بسیار بسیار گوشنواز بوده و از ارزش والای هنری نیز برخوردارند. فرپرک در دشتی و پرواز در چهارگاه از این قبیل‌اند. خلاء اتود نویسی برای سنتور تا چهل سال بعد هم ادامه یافت و این مهم به گردن نسل جوانی افتاد که این کمبود را در فعالیت‌های موسیقایی‌شان تجربه کردند. یکی از این جوانان، دوست هنرمندم آقای محمدرضاکاکاوند است. او هنرمندی‌ست تحصیل کرده که در حین تدریس سنتور، به کمبود قطعات تکنیکی پی برده و با صرف وقت و ذوق فراوان توانسته مجموعه‌ای فراهم آورد، که ضعف‌های تکنیکی هنرجویان را برطرف نماید. نواختن اتودهای این مجموعه نه تنها باعث افزایش قدرت نوازندگی مبتدیان می‌شود، بلکه در تمرکز، آماده نگهداشتن و گرم کردن دست نوازندگان سطوح بالا هم موثر است. نگارنده خود این اتودها را نواخته و به کارکرد بی‌نظیر آن در بالا بردن سطح تکنیکی نوازندگی اعتقاد داشته و به نوازندگان ساز زیبای سنتور پیشنهاد می‌کنم این اتودها را بنوازند و از فواید بی‌نظیر آن بهره‌مند شوند. برای دوست یگانه‌ام آقای کاکاوند که وقت خود را صرف جامعه کرده و خشتی بر کاخ عظیم سنتورنوازی ایران افزوده است، آرزوی سلامت و سعادت دارم. "یارب دعای خسته‌دلان مستجاب کن"
همچنین محمدرضا کاکاوند درباره این کتاب می‌گوید: در این اتودها سعی شده تا با نزدیک کردن توانایی دست چپ به دست راست، نوازندگی سنتور را هر چه ساده‌تر کنیم. از طرفی تحقق این امر فقط با تمرین اتودها روی سنتور امکان‌پذیر نیست و توصیه‌ی مهم این‌که، در حین انجام اتودها، همه‌ی کارهای روزمره را حتی‌المقدور با دست چپ انجام دهید. از دست چپ خود برای غذا خوردن، نوشیدن، شانه کردن موهایتان یا مسواک زدن استفاده کنید. سعی کنید اسم خود را با دست چپ بنویسید و یا موس کامپیوتر خود را در سمت چپ کیبورد کامپیوترتان قرار دهید و....
نوازندگان سنتور معمولا برای تقویت دست چپ، تمرین‌هایی انجام می‌دهند که در آن تعداد ضربه‌های چپ بیشتر است. اما نکته اینجاست که این تمرین‌ها همچنان راست‌محور است. راه بهتر برای بالا بردن کیفیت اجرایی دست چپ این است که ما خود را چپ‌دست فرض کنیم و تمرین‌هایمان را چپ‌محور کنیم؛ یعنی دست اصلی را چپ فرض کنیم. برای مثال وقتی ریز می‌زنیم، راست را اول می‌زنیم؛ و اتفاقی که در ذهن ما می‌افتد این است که چپ‌ها به دنبال راست‌ها می‌زنند و نقش فرعی دارند. ولی اگر ریز را با چپ شروع کنیم، خواهیم دید که اجرای آن سخت‌تر خواهد بود، زیرا شروع عوض شده، به جای راست، چپ آغاز می‌کند.
لازم به توضیح است که نباید اهمیت دست راست را در نوازندگی سنتور نادیده گرفت. اساساَ دست راست نقش تعیین‌کننده‌ای دارد و در نوازندگی سنتور معمولا حرف اول و آخر را می‌زند. لذا این مجموعه با وجود این‌که بر چپ‌محوری تکیه دارد هدف‌اش چپ‌محور کردن نوازندگی سنتور نیست. بلکه راه ساده‌تری را برای تقویت دست چپ پیشنهاد می‌کند.
نکته‌ی قابل توجه و مهم دیگر این‌که، تمرین‌های این مجموعه را می‌توان با سازهای دیگر، از جمله سازهای مضرابی مانند تار، سه‌تار، عود و ... انجام داد. نگارنده پیش از این با اغلب سازها این اتودها را مورد آزمایش قرار داده و نوازندگان دیگر سازها تاثیر مثبت آن را بر نوازندگی خود اذعان داشته‌اند. (در سازهای مضرابی دیگر، نوازندگان برای اجرای این اتودها، باید مضرابهای راست و چپ‌شان را با اتودهای این کتاب یکی کنند و در جاهایی که جفت‌مضراب وجود دارد، با مضراب چپ اجرا کنند.)
در این مجموعه‌اتودها روالی از تمرین پیش گرفته شده، که طی آن نوازنده، چپ‌دست فرض شده، در واقع جای دست راست و چپ به لحاظ محوریت عوض می‌شود. مانند این‌که در آیینه به نوازندگی خود نگاه کنیم.
اکنون خوشحالم که پس از گذشت یازده سال، این اتودها را بارها به صورت عملی با سنتور و دیگر سازها، مورد آزمایش قرار داده، و نتایج خوبی از آنها گرفته‌ام. حال این امر میسر شد تا بتوانم در قالب مجموعه‌ای کوچک به دست علاقه‌مندان بخش نوازندگی موسیقی برسانم. امید که مقبول اوفتد و در نظر آید.
پایان پیام/46