سرویس سینمایی هنرآنلاین: در طی سه دهه گذشته سریال‌های مختلفی از تلویزیون پخش شده‌اند که در آن‌ها به واقعه تاریخی کربلا پرداخته شده است. برخی مستقیم درباره این رویداد تاریخی تولید شده‌اند و برخی دیگر به موضوعات وابسته به آن پرداخته‌اند. تقریباً از دو دهه قبل نیز ساخت آثاری مناسبتی در این راستا در شبکه‌های مختلف تلویزیونی باب شد که به برخی از مهم‌ترین آثار در این حوزه می‌پردازیم.
"روایت عشق" (علاءالدین رحیمی / 1364) تقریباً اولین سریال بزرگ درباره کربلا است که درست به خود فاجعه می‌پردازد. این سریال با هزینه سه میلیون تومان ساخته شد. "روایت عشق" به کارگردانی علاءالدین رحیمی و انوشیروان ارجمند در سال ۱۳۶۴ تهیه و از شبکه اول سیما پخش شد. در این سریال بازیگرانی همچون انوشیروان ارجمند که نقش ابن سعد را بازی کرد و همین‌طور رضا سعیدی که ابن زیاد بود و نقش کوتاه اما مؤثرش، او را به خیلی‌ها شناساند، مهین دیهیم، علی اوسیوند، جواد طوسی، محمد الهی، ایمان ساجدی، احمد ریحانه، محمدتقی نژاد، علی آزاد نیا، احمد مینایی، علی کوثری، علی جوانمرد و... به ایفای نقش پرداختند. روایت تصویری در "روایت عشق" به شدت تحت تأثیر فیلم "محمد رسول‌الله" مصطفی عقاد بود. نقش امام حسین (ع) را دوربین برعهده گرفته بود و خبری از خویشان و یاران امام نبود. سریال، صحنه‌های جنگی چندانی نداشت و اشقیا روی تپه‌ای که مثلاً به میدان جنگ مشرف بود برای هم تعریف می‌کردند که چه کسی به میدان آمده و چه می‌کند، اما در میان صحنه‌های ماندگار این سریال، صحنه‌هایی مانند برهنه شدن غلام سیاه (علی اوسیوند)، شهادت حر و شهادت خود امام هم در نوع خودش تازگی داشت. در صحنه پایانی سریال، دوربین که زاویه دید نگاه امام است در گودال نشسته است و اشقیا با ترس و نیزه و شمشیر به او نزدیک می‌شوند. شمر، عربده‌کشان و خنجر به دست نزدیک می‌آید و قاب دوربین شکسته و خونین می‌شود. روایت عشق از سریال‌های مهجور و کمتر دیده شده‌ای است که به نسبت زمان ساخته شدنش که در سال‌های میانی جنگ ایران و عراق بود، سریالی قابل تأمل است.
"شب دهم" (حسن فتحی / 1380)
یکی از مجموعه‌هایی است که بر اساس قصه‌ای تازه از جریان محرم و روزهای عزاداری مردم تهران در اوایل سال‌های حکومت رضاخان می‌پردازد. "شب دهم" به کارگردانی حسن فتحی و به تهیه‌کنندگی حسن بشکوفه در گروه فیلم و سریال شبکه اول سیما ساخته شد و در ایام ماه محرم مقارن با نوروز 80 روی آنتن رفت. این سریال، داستان حیدر خوش‌مرام از لوطی‌های یکی از محلات تهران قدیم است که دل‌باخته یکی از شاهزاده‌های قجری می‌شود. دختر شرط ازدواج را اجرای ده شب تعزیه در زمان ممنوعیتی که از سوی رضاخان برای اجرا مراسم مذهبی معمول داشتند، می‌کند و حیدر نیز به اتفاق دوستانش در جهت اجرای این خواسته همت می‌گمارد. در "شب دهم" بازیگرانی چون حسین یاری، کتایون ریاحی، رؤیا تیموریان، ثریا قاسمی، پرویز پورحسینی، پرویز فلاحی پور، محمود پاک‌نیت، آتش تقی پور، اکرم محمدی و... به ایفای نقش پرداختند.
"وارث" (کاظم بلوچی / 1382 ) / "فرستاده" (جواد شمقدری / 1382) در سال 1382، کاظم بلوچی با پیش کشیدن داستان کتاب و خنجر در سریال "وارث" سعی کرد محرم را بدون سریال مناسبتی نگذارد. هر چند "وارث" انتظارها را برنیاورد اما جواد شمقدری با سریال "فرستاده"، که آن را برای محرم 82 آماده کرده بود اما به پخش نرسیده بود، موفق عمل کرد. هرچند "فرستاده" به تهیه‌کنندگی محسن علی‌اکبری، پس از محرم و در ایام تعطیلات نوروز به پخش شبکه دو رسید، اما داستان آن به واقعه عاشورا اشاره مستقیم داشت. سلیمان بن ابی زرین فرستاده امام حسین (ع) به بصره، حامل پیامی از طرف امام به پنج تن از سران بصره بود که پس از ورود به بصره در منزل ماریه بنت عبدالقسین، یکی از دوستداران امام (ع)، اقامت می‌کند و در این میان با به شهادت رسیدن مسلم بن عقیل قصه حال و هوای دیگری پیدا می‌کند. این سریال با بازی حسین یاری، زیبا بروفه و محمود پاک‌نیت روی آنتن رفت.
"طفلان مسلم" (سیدمجتبی یاسینی / 1386 تا 1387) نام این سریال که محصول شبکه الکوثر- شبکه عرب‌زبانان صداوسیماست - واضح و یادآور تعزیه‌ای به همین نام بود. با اینکه کل ماجرای حضور دو پسر مسلم در کوفه و شهادتشان شاید چندان معتبر نباشد (چون گفته شده مسلم بن عقیل به تنهایی و با دو راه‌بلد از کوره‌راهی، راهی کوفه شد و در میان راه، آن دو راه‌بلد از تشنگی مردند و او به سختی خود را به شهر رساند) اما یاسینی سعی کرد از این فضا سریالی تاریخی بسازد که به تبعیت از سریال‌های میرباقری چاشنی عشق سلافه و غلام ابن حارث هم داشت. "طفلان مسلم" با وجود 9 بار بازنویسی و بازی مؤثر جهانگیر الماسی در نقش قاضی شریح، قاضی کوفه که نقش منفی‌اش خیلی‌ها را یاد نقش منفی‌اش در پس از باران می‌انداخت، در مابقی نقش‌ها دچار افت شد. شاید اوج این افت در شخصیت‌پردازی و قصه‌سازی برای ابراهیم و محمد، دو پسر مسلم بود که نه، چندان همراهی مخاطب را در پی داشت و نه فضای به‌شدت مثبتشان، مخاطب را تحت تأثیر قرار می‌داد.
"آخرین دعوت" (حسین سهیلی‌زاده / 1387) سریالی که در ماشین زمان، زمان حال را به محرم 61 پیوند داده بود، همین سریال بود. حسین سهیلی‌زاده سعی کرد از این تلفیق، فضایی متفاوت بسازد. یوسف (فرامرز قریبیان) نماینده سابق مجلس در جاده‌ای به‌طور اتفاقی سر از کوفه سال 61 هجری درمی‌آورد. کوفه‌ای که در آستانه مهمان‌کشی است. این فضا تقریباً شبیه همان فضایی بود که قریبیان در فیلم سفیر (1361/ فریبرز صالح) تجربه کرده بود. او آنجا نقش قیس بن مسهر سفیر امام حسین (ع) را بازی کرد که در کوفه غریبه بود و اینجا در آخرین دعوت هم نقش مردی غریبه در کوفه را بازی می‌کرد. سریال 13 قسمتی سهیلی‌زاده برش‌هایی مداوم بین زمان گذشته، قصه یوسف در کوفه و زمان حال و تلاش نزدیکان یوسف برای پیدا کردن او بود. "ثارالله" اسفندماه 1381 بود که کار آغاز ساخت مجموعه تلویزیونی "ثارالله" آغاز شد و بعد از 100 دقیقه فیلمبرداری و هزینه یک میلیارد و دویست میلیارد تومانی متوقف شد. سریالی که در آن 50 بازیگر مانند محمدعلی کشاورز (معاویه)، جمشید مشایخی (هانی بن‌عروه)، اکبر عبدی (ولید)، عنایت بخشی (عمر بن سعد)، رؤیا تیموریان (ام البنین)، شهرام حقیقت‌دوست (یزید) و جعفر دهقان (حر) بازی می‌کردند. با وجود این‌ها، این سریال راه به‌جایی نبرد تا با تغییر رئیس سازمان و رفتن بودجه به سمت سریال "مختارنامه"، پرونده‌ای نیمه مختومه پیدا کند.
"معصومیت از دست رفته" (داوود میرباقری / 1380) این سریال مجموعه‌ای دیگر از ساخته‌های تاریخی داوود میرباقری در زمینه عاشورا است که در سال 1380 ساخته شد و نقش اصلی آن را امین تارخ بازی کرد. شوذب (امین تارخ)، خزانه‌دار کوفه بود که اوایل از محبان علی (ع) به شمار می‌رفت، اما کم‌کم به دستگاه اموی پیوست و از عوامل حکومت شد. چنین شخصیتی در تاریخ وجود خارجی ندارد اما میرباقری به بهانه آن توانست اتفاقاتی را که قبل از فاجعه کربلا و بعدش در کوفه و دارالاماره این شهر می‌افتاد به تصویر بکشد. در "معصومیت ازدست رفته" بازیگرانی چون امین تارخ، فریبا کوثری، سارا خوئینی‌ها، حدیث فولادوند، مرضیه برومند، اکبر عبدی و داود رشیدی و بسیاری دیگر به هنرنمایی پرداختند.
"مختارنامه" (داوود میرباقری / 1381 تا 1388) پرهزینه‌ترین سریال تاریخ تلویزیون ایران که با هزینه 30 میلیارد تومانی به ماجرای قیام مختار ثقفی و خونخواهی قاتلان دشت کربلا پرداخت. میرباقری در آخرین تجربه سریال‌سازی‌اش برشی تاریخی از سال 41 هجری تا سال 67 هجری داشت؛ یعنی از صلح امام حسن (ع) با معاویه تا کشته شدن مختار. در "مختارنامه" حدود نیم ساعت از صحنه‌های کربلا به تصویر کشیده شده بود که اکثرشان در بهار 88 در روستای طرود در 120 کیلومتری جنوب شاهرود ثبت و ضبط شدند. صحنه‌هایی مانند نماز ظهر عاشورا، پیوستن زهیر‌بن‌قین به امام، شهادت وهب، که بعد از شهادت سرش را برای مادرش پرت می‌کنند و مادرش ام وهب آن را برمی‌گرداند، صحنه آب آوردن حضرت عباس و شهادتش که این آخری، سکانسی 11 دقیقه‌ای بود که به دلیل اعتراضات به نحوه نمایش علمدار کربلا هیچ‌وقت پخش نشد تا نقش‌آفرینی کاوه فتوحی در نقش حضرت عباس دیده نشود. با این حال عاشورا و تأثیر فاجعه کربلا در همه قسمت‌های این سریال هویدا بود و میرباقری که بارها نشان داده است در زمینه تولید آثار مذهبی و فاخر بسیار موفق است با جزئیاتی دقیق در دکور و اکسسوار و گریم که بیشتر از 10 میلیارد تومان هزینه در پی داشت توانست پیچیدگی قومی و عقیدتی جهان اسلام و کوفه آن دوران را به نمایش بگذارد. ضمن اینکه میرباقری با خلق شخصیت‌های ماندگار مانند مختار (فریبرز عرب‌نیا)، ابن زیاد (فرهاد اصلانی)، ابن سعد (مهدی فخیم‌زاده)، ابن زبیر (رضا کیانیان) و... نشان داد ید طولایی در خلق این‌گونه شخصیت‌های تاریخی دارد. "مختارنامه" با بیشتر از 60 بازیگر اصلی، 120 بازیگر نقش فرعی و دو هزار سیاهی‌لشکر اگرچه انتقاداتی در نحوه نمایش تصاویر کربلا به همراه داشت اما بازپخش آن و استقبال مجدد از سریال نشان می‌دهد این سریال توانسته مهم‌ترین بار تلویزیون ایران را در بخش پرداخت به عاشورا بردارد.
علاوه بر این آثار تاریخی، سریال‌های مناسبتی دیگری نیز ساخته شدند که در دل خود به موضوع عاشورا و به نوعی به مراسم و آئین‌های مرتبط به این واقعه تاریخی پرداخته‌اند.