سرویس تجسمی هنرآنلاین: نمایشگاه "کارنامه، فرهنگ دیداری کودکان ایران، 1330-1360" بیش از یک هفته است که در موزه هنرهای معاصر تهران کار خود را آغاز کرده است، این نمایشگاه به بررسی فرهنگ دیداری کودکان ایرانی در بستر اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در بازهای بیش از سه دهه می‌پردازد و بر اساس آرشیو شکل گرفته است. این نمایشگاه خط سیری در تصویرسازیهای کتاب‌های درسی و عکاسی مستند از مدارس ابتدایی قرن، پیشگامان صنعت تصویرسازی و سرگرمی، تاثیر جنگ سرد، هژمونی آمریکا و ایران در میانه شرق و غرب، اقتصاد نفتی و ملی شدن، ادبیات و تصاویر مذهبی، انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی دارد. آرشیو تاریخی به نمایش گذاشته شده در این نمایشگاه که در ابعاد و کیفیت منحصر به فرد است، شامل رسانههای مختلفی مانند کتاب، مجله، فیلم و انیمیشن، آثار هنری و ... است که بسیاری از آنها کمتر دیده شده یا نادیده هستند.
گالری شماره یک؛ گاه‌شمار
بر اساس یک تقسیمبندی جدید که تنها به نمایشگاه "کارنامه" اختصاص دارد، فضای ورودی موزه هنرهای معاصر به عنوان گالری شماره یک در نظر گرفته شده و گاه‌شمار کارنامه در آن به نمایش گذاشته شده است؛ شماره باقی گالری‌های موزه هنرهای معاصر نیز هر کدام یک عدد افزوده شده است. این گاه‌شمار در واقع تصویری از نقاط برجسته بستر فرهنگی، اجتماعی و سیاسی ایران در فاصله سال‌های 1300 تا 1360 است. مطالعه این گاه‌شمار، تطبیق رویدادهای تاریخی با روند سیر تحول فرهنگ دیداری کودکان را در این نمایشگاه تسهیل میکند. هر یک از بخش‌های این گاه‌شمار به شکل سه پرده عمودی و شفاف طراحی شده است که در هریک از آنها سال، فهرست رویدادها و در سومی تصویری مربوط به یکی از رویدادهای مهم مانند پوستر فیلم یا نشان یک سازمان ارائه شده است.
گالری شماره دو؛ ایران روزگار نو
مجموعه به نمایش درآمده در گالری شماره دو به تولیدات دیداری دهه‌های مختلف تاریخ معاصر ایران از 1300 تا 1350 اختصاص دارد و در آن تلاش شده است با گردآوری نمونههای اصلی این تولیدات که بعضی از آنها بیش از 90 سال قدمت دارند آرشیوی دقیق در این زمینه در معرض دید مخاطب قرار گیرد. آنچه در این بخش قابل توجه است آنکه، به لحاظ تاریخی ارتباط معناداری میان توسعه سواد و میزان تولیدات دیداری برای کودکان وجود دارد و با توسعه سواد از دهه 20 به بعد این تولیدات متنوعتر شده و رو به افزایش گذاشته است. به علاوه در این بخش نمونههایی از کتاب‌های درسی، عکسهای قدیمی و تصاویری از نخستین انیمیشنها، فیلمها و تئاترهای غربی که به ایران وارد شده یا همزمان با تولیدات ایرانی آنها نیز تولید شده نیز در این بخش به نمایش گذاشته شده است.
قسمت قابل توجهی از این بخش نیز به منابع دیداری تولید شده با موضوع موش و گربه عبید زاکانی اختصاص داده شده است. این کتاب که به دلیل نظم ساده و قابل فهم آن یکی از منابع آموزشی نظام مکتبخانه بوده است، از دوران مشروطه به بعد و به اشکال مختلف تصویر شده و به چاپ رسیده است، در این بخش مجموعهای از تصویرسازیهای اردشیر محصص برای این کتاب، کتاب‌های داستان سال‌های مختلف از داستان موش و گربه از جمله کتابی با تصویرسازی محمود جوادی‌پور و ماسک نمایش موش و گربه طراحی غلامحسین مفید و متعلق به سال 1336 به نمایش گذاشته شده است.
گالری شماره سه؛ پیشگامان دهه 1330
در گالری شماره سه موزه هنرهای معاصر تلاشهای برجسته‌ترین هنرمندان تاریخ هنر معاصر ایران، در زمینه تولید منابع تصویری برای کودکان و نوجوان به نمایش گذاشته شده است. جعفر تجارت‌چی آغازکننده این بخش است، او از دهه 1330 با مجلات مختلفی از جمله "سپید و سیاه" و "اطلاعات کودکان" همکاری داشته و داستانهایی را نیز برای کودکان مصور کرده است. او همچنین از سال 1341 به ارائه انیمیشنهای خود نیز پرداخته و در این مسیر آثاری چون "موش با اراده"، "لاک‌پشت و مرغابیها" و "مرغ ماهی‌خوار" را ساخته است.
محمود جوادی‌پور نقاش برجسته معاصر، از دیگر چهرههای پیشگام هنر معاصر است که در تصویرسازی برای کودکان نیز بسیار تاثیرگذار بود. او با همکاری محسن دولو، مجموعه کتاب "خواندنیها و سرگرمیها" را منتشر کرد و به علاوه دو کتاب "داستان‌ای شاهنامه" و "داستانهای ایران باستان" را برای برنامه اصل چهار ترومن صندوق فرهنگی ایران و آمریکا تصویرسازی کرد. از ویژگیهای آثار جوادی‌پور در زمینه تصویرسازی که تعدادی از آنها در این بخش به نمایش گذاشته شده آن است که آثار او بسیار نقاشانه هستند.
لیلی تقیپور دیگر چهره پیشگام تولیدات تصویری برای کودکان ایران است که در این بخش از نمایشگاه "کارنامه" معرفی شده است. او که فارغالتحصیل رشته نقاشی دانشگاه تهران در سال 1325 بود پس از تصویرسازی به شیوهای کاملا غربی در کتابی چون "بادکنک و عروسان کوه" کم‌کم شیوه شخصی خود را یافت و با انتشار کتاب "گلهای حافظ" در نیمه دوم دهه 1330 نخستین کتاب پاپ‌آپ ایرانی را تولید کرد.
اسفندیار احمدیه چهارمین چهره پیشگام معرفی شده در این بخش است. او در سال 1336 موفق شد انیمیشن 13 ثانیهای "ملانصرالدین" را بسازد. دومین کار او که در سال 1338 ساخته شد فیلم "قمر مصنوعی" بود، همچنین فیلم رنگی "موش و گربه" انیمیشن دیگری بود که او در سال 1338 کارگردانی کرد. او در دهه‌های گذشته انیمیشنها و فیلمهای بسیاری ساخت و همواره در زمینه ساخت انیمیشن فعال بود.
گالری شماره چهار؛ ایران در میانه شرق و غرب
این بخش از نمایشگاه "کارنامه" به آن دسته از تولیدات برای کودکان و نوجوانان می‌پردازد که در سال‌های پس از کودتای 28 مرداد از سوی آمریکا و طبق برنامه اصل چهار ترومن برای ترویج فرهنگ آمریکایی در ایران منتشر شد. هر چند از میانه دهه 1340 حضور فرهنگی آمریکا در ایران به وسیله اتحاد جماهیر شوروی به چالش کشیده شده و انتشارات پروگرس مسکو به عنوان نماینده این فرهنگ، زیباییشناسی با ساختار روسی را در راستای تبلیغات ایدئولوژی چپگرا در میان کودکان ایرانی گسترش میداد.
در این بخش مجموعهای وسیع از نمونههای اصلی این تولیدات که بسیار کمیاب نیز هستند در معرض دید مخاطبان قرار گرفته است، از کتاب‌های انیمیشنهای والتدیزنی به زبان فارسی گرفته تا کتابداستانهایی نوشته لئو تولستوی، آنتوان چخوف و داستایوسکی برای کودکان؛ به علاوه نمونههایی از تولیدات شنیداری برای کودکان دهه‌های پیشین توسط این دو جریان نیز در این بخش قابل شنیدن است.
گالری شماره پنج؛ ساخت ایران
بخش مهمی از تولیدات هنرمندان ایرانی در زمینه تصویرسازی و انیمشین برای کودکان که در فاصله سال‌های دهه 40 تا اواخر دهه 50 تولید شدهاند در گالری شماره پنج موزه هنرهای معاصر به نمایش گذاشته شده است.
در این بخش که گالری میانی و چندبخشی موزه به آن اختصاص داده شده است، مجموعهای از انیمیشنهای برجسته تاریخ ایران به همراه تولیدات نشرهایی چون "بنگاه ترجمه و نشر کتاب"، "سازمان رادیو تلویزیون ملی"، "سازمان کتاب‌های جیبی" و "انتشارات امیرکبیر" به نمایش گذاشته شده است که در میان آنها تصویرسازیهای ابراهیم حقیقی برای کتاب‌های احمد شاملو و غلامحسین ساعدی، مجموعه "قصههای خوب برای بچههای خوب" مهدی آذر یزدی، ترجمه "پینوکیو" از صادق چوبک، ترجمه "پی پی جوراب بلند" از گلی امامی، ترجمه "مهاجران" از منوچهر آتشی، "پریا" اثر احمد شاملو و بسیاری کتاب‌های دیگر که در این بخش جالب توجه هستند.
گالری شماره شش؛ تولد کانون
گالری شماره شش موزه هنرهای معاصر برای نمایشگاه "کارنامه"، به تولد کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز تولیدات فرهنگی و هنری کودکان ایران اختصاص دارد. این بخش، فعالیتهای کانون را از سال تاسیس آن یعنی 1334 دنبال کرده و به معرفی این آثار در زمینه‌های مختلف می‌پردازد. پوسترهایی از فیلمهای پرتعداد ساخته شده از سوی کانون پرورش فکری دو دیوار بزرگ این گالری را پوشاندهاند. در انتهای این گالری کاور‌های طراحی شده برای آثار موسیقی کانون پرورش فکری به نمایش درآمده است و در مرکز این گالری نیز به شکلی مجزا تصویرسازیهای بهمن دادخواه، نورالدین زرینکلک، علی اکبر صادقی و نیکزاد نجومی برای کتاب‌های کانون با نمونههایی از این کتابها به نمایش گذاشته شده است.
گالرش شماره هفت؛ فرشید مثقالی
گالری شماره هفت اما به طور اختصاص به فرشید مثقالی اختصاص دارد، یکی از برجسته‌ترین تصویرسازان ایران که آثار تاثیرگذار بسیاری از او به مخاطبان هدیه شده است. مثقالی که در زمینه نقاشی در دانشگاه تهران تحصیل کرده است در سال 1346 برای کتاب بسیار موفق "عمو نوروز" نخستین جایزه بولونیا را برای ایران کسب کرد. او در سال 1351 استودیو گرافیک کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را تاسیس کرد و به عنوان مدیر این استودیو به شکل متمرکز به فعالیت پرداخت.
در گالری شماره هفت موزه هنرهای معاصر، تابلوهای تصویرسازی فرشید مثقالی برای کتاب مشهور "ماهی سیاه کوچولو" اثر "صمد بهرنگی" به همراه نسخه‌هایی از این کتاب و همینطور کلیشه ماهی سیاه کوچولو به نمایش گذاشته شده است. همچنین کتاب‌های تصویرسازی شده دیگری از فرشید مثقالی مانند "عمو نوروز"، "قهرمان"، "شهر ماران"، "مارمولک اتاق من"، "میتراود مهتاب؛ شعرهایی از شاعران معاصر ایران"، "جمشید شاه"، "آرش کمانگیر" سروده سیاوش کسرایی، "پسرک چشم آبی" نوشته جواد مجابی و چند کتاب و پوستر دیگر به نمایش گذاشته شده است.
گالری شماره هشت؛ تصویرسازی مذهبی
بخشی از تاریخ تصویرسازی در ایران به تصویرسازی کتاب‌های مذهبی برای کودکان و نوجوانان اختصاص دارد. در دهه 1340 دو نشر پیام اسلام و معراجی، ناشرانی بودند که به شکل تخصصی به چاپ کتاب‌های مذهبی برای کودکان و نوجوانان می‌پرداختند.
در دهه 50 نشرهای شناخت، معارف اسلامی، رسالت قلم و توس در مشهد اینگونه کتابها را منتشر میکردند. کتابهایی که بیشتر به سرگذشت پیامبران و امام (ع) اختصاص داشت و تصویرسازی بخش مهمی از این کتابها را به خود اختصاص داده بود.
گالری شماره نه؛ دوران تازه، الگوی تازه
گالری شماره نه موزه هنرهای معاصر در نمایشگاه کارنامه به آثار خلق شده در سال‌های نیمه دوم دهه پنجاه و دهه 60 اختصاص داده شده است. دورانی که به دلیل شکلگیری انقلاب و قوت گرفتن جریانات فکری و سیاسی شکلهای تازهای از تولیدات مکتوب و تصویری برای کودکان و نوجوانان نیز در آن ارائه شد.
پس از آن در سال‌های اولیه دهه شصت و بروز هشت سال جنگ تحمیلی به تولیدات دیگری نیاز بود، کتابها و تصاویری که ارزشهای دفاع و شهادت را برای کودکان و نوجوانان بازگو میکرد و قهرمان شهید به عنوان سمبل ایثار و از خودگذشتگی یکی از نمادهای آن بود. این موضوعات و مفاهیم به سرعت وارد محصولات تولیدی برای کودکان و نوجوانان شد که از کتاب تا فیلم و پوستر را به خود اختصاص میداد.
نمایشگاه کارنامه تا 25 مردادماه در موزه هنرهای معاصر تهران ادامه دارد.