سرویس مد و لباس هنرآنلاین: برک‌بافی هم مانند بسیاری از پارچه‌های سنتی ایران این روزها تبدیل به صنعتی ناآشنا شده به نحوی که تنها برخی از فروشگاه‌های صنایع‌دستی از آن خبر دارند و باقی آن را با نمونه‌های امروزی تعویض کرده‌اند. باور این مساله قطعا سخت است که روزگاری ایران و ایرانیان به واسطه رونق صنعت پارچه‌بافی در تمام دنیا شهره بوده‌اند تا جایی که رد پای این نام‌آوری و زیبایی مثال‌زدنی در کتاب‌های تاریخی قابل مشاهده است. فرهاد خسروی، کارشناس ارشد پژوهش در هنر و مدرس دانشگاه است که سال‌های زیادی از عمرش را صرف تحقیق و پژوهش درباره پارچه‌های دستباف ایرانی و احیای آن‌ها کرده است. او که با تلاش فراوان به همراه یک گروه متخصص توانسته برک‌بافی را استانداردسازی کند با خوشحالی از ورود چند بافنده دیگر به این عرصه خبر می‌دهد و از عدم ورود نسل جوان به دلیل مشکلات اقتصادی به این عرصه نگران است. آنچه می‌خوانید گفت و گوی هنرآنلاین به این پژوهشگر و کارشناس عرصه پارچه‌های سنتی ایران است.
بَرک‌بافی اساسا چه جور پارچه‌ای است و عموما جنس آن از چیست؟
برک پارچه‌ای است ضخیم که از کرک بز و شتر تهیه شده و عموما برای لباس‌های زمستانی استفاده می‌شود این پارچه اغلب در کشورهایی نظیر: ایران، افغانستان، لیبی و الجزایر برای تهیه لباس استفاده می‌شود. این دست بافته به عربی برکان و به فرانسوی Bouracam و در اسپانیولی Barracan نامیده می‌شود. این نوع پارچه در گذشته در کلاه و قبای درویشان به کار می‌رفته است. ظاهرا شهر یزد در دوره ساسانیان سرآمد این هنر بوده است.
قدمت این پارچه و نساجی آن به چه دورانی باز می‌گردد؟ آیا شواهد تاریخی هم بر آن وجود دارد؟
بله وجود دارد. این نوع صنعت تقریبا به دوران ساسانی می‌رسد. شواهد تاریخی بسیاری وجود دارد. مثلا تیمورلنگ در کتاب "منم جهان‌گشا" به این مساله اشاره دارد که برک از پارچه‌های پشمین چین هم لطیف‌تر است. پولاک پزشک ناصرالدین شاه نیز در کتاب سفرنامه خود به این پارچه اشاره دارد و برک خراسان را مرغوب می‌نامد.
بیشترین تولید این پارچه در کدام خطه بوده است؟
منطقه‌ای که امروزه به نام خراسان جنوبی خوانده می‌شود علی‌الخصوص مناطقی مانند: مود، فردوس، بشرویه، سربیشه و نهبندان از گذشته‌های دور یکی از مناطق تولید برک بوده‌اند. البته برک در مناطقی مانند: بجستان، گناباد، تربت حیدریه، کرمان و سمنان نیز تولید می‌شده اما در حال حاضر یا منسوخ شده یا در دست فراموشی است.
این کرک که به آن اشاره کردید، آیا از داخل کشور تامین می‌شود یا وارداتی است؟
ایران دارای حدود 5 میلیون بز کرکی است که بر اساس آن سالیانه 1200 تن کرک صادر می‌کند. ما سومین کشور تولیدکننده کرک بعد از چین و مغولستان هستیم. بز کرکی یا بز کشمیر معروف‌ترین نژاد است که بیشتر در نواحی کویری نگهداری می‌شود.
چرا از کرک در بافت برک استفاده می‌شود؟
کرک خاصیت جذب بالای رطوبت را دارد و به راحتی شعله‌ور نمی‌شود. کرک بز الیاف بلند با ظرافت بیشتری دارد اما کرک شتر دارای استحکام بهتر و سبک وزنی است. کرک مو کشی شده به قیمت‌های بسیار بالایی در دنیا خرید و فروش می‌شود. برای به دست آوردن کرک مرغوب باید بزها قشلاق و ییلاق کنند.
این استانداردسازی در چه سالی انجام شد؟
استانداردسازی سال 90 با کمک یک تیم کارشناس و جمعی از بافندگان سنتی با هدف احیاء این پارچه اجرا شد. از آنجایی که تا پیش از این استانداردسازی مدارک مستندی مبنی بر نوع کار و کیفیت آن نبود، مبنای برک‌بافی مرغوب را بر اساس حرف‌های بافندگان پیشکسوت و سنتی قرار دادیم. سپس با استفاده از روش‌های علمی، نوع الیاف، میزان رنگ و مواردی از این دست مورد آزمایش قرار گرفت که بر اساس آن استاندارد لحاظ شد.
استانداردسازی برک چه کمکی به این پارچه سنتی کرد؟
استانداردسازی سبب شد که معیارهای این پارچه مشخص شود ضمن اینکه تعدادی از بافندگان جدید وارد عرصه شدند و از اضمحلال آن پیشگیری کرد البته این استانداردسازی به آینده کمک شایانی می‌کند زیرا این امکان را به علاقمندان در تمام دنیا می‌دهد که بر اساس آن برک تولید کنند.
مواد اولیه مربوط به برک‌بافی تحت چه شرایطی تهیه می‌شود؟
کرک مورد استفاده در برک به سه روش بهار چین، پوست کنی و بریم تهیه می‌شود. در روش بهار چین کرک تازه درآمده از بدن بز را جدا کرده و فرایند ریسندگی را روی آن اجرا می‌کنند اما در روش پوست‌کنی کرک حیوان کشتار شده مورد بهره برداری قرار می‌گیرد. در روش بریم، اواخر اردیبهشت ماه کرک و مو را با هم می‌چینند و با استفاده از چند روش جداسازی انجام می‌دهند.
آیا طرح و شکل این پارچه از گذشته تا امروز تغییر عمده‌ای داشته است؟
بله در گذشته برک به صورت طرح‌دار و با نقوش خاصی تهیه می‌شده است اما امروزه صرفا آن را به صورت ساده می‌بافند و هیچ نقش و طرحی بر روی آن اجرا نمی‌شود.
چرا؟
گذر زمان روی کاربرد وردها یا دستگاه بافت برک تاثیر گذاشته است. این دستگاه دارای 4 پدال است که به صورت 2 به 2 زده می‌شود اما در گذشته از سه پدال استفاده می‌شده و هر کدام نقشی مجزا داشته‌اند در واقع امروزه برای افزایش سرعت کار به نوعی کیفیت فدا شده است.
آیا نسل جدیدی وارد این رشته شده‌اند؟
چند نفری از فرزندان بافندگان وارد این رشته شده‌اند و به واسطه همین افراد نیز برک بافی به بقاء خود ادامه می‌دهد اما از میان دانشجویان یا افراد عادی کسی حاضر به ادامه این هنر نیست زیرا درآمد زایی آن کم است در حالیکه زحمت بسیاری دارد.
در حال حاضر قیمت این پارچه در بازار چقدر است؟
هر یک متر با عرضه 60 سانتی متر بالغ بر 60 هزار تومان به فروش می‌رسد.
آیا این پارچه‌ها به خارج از کشور صادر می‌شوند یا به سفارش داخل تولید می‌شوند؟ مقدار کمی صادرات اتفاق می‌افتد زیرا میزان تولید کم است و این مقدار نیز با سفارش داخلی تولید می‌شود اما یقینا پتانسیل تولید و صادرات را در صورت سرمایه گذاری دارد.
انتهای پیام/
سمیه باقری