گروه موسیقی هنرآنلاین///

شب چله، طولانی‌ترین شب سال است. شبی که خانواده‌ها دور هم جمع می‌شوند و تفالی به دیوان حافظ می‌زنند و در این میان گاه، می‌نوازند و ترانه‌ای می‌خوانند؛ اما نه همه؛ اقوام ایرانی چون لرهای لرستان و قشقایی‌ها، موسیقی خاص خود را دارند همچنان که آداب و رسوم کرمانشاهی‌ها و مردم خراسان نیز ویژه‌ است؛ اما برخی دیگر چون کردها و بخشی‌های ترکمن و عاشیق‌های آذربایجان ، موسیقی خاصی که تنها در این شب بنوازند و اجرا کنند ندارند.

عاشیق حسن اسکندری، یکی از عاشیق‌های آذربایجان است. او با اشاره به این‌که مراسم عاشیق‌ها در شب چله، چندان متفاوت با مردم دیگر ایران نیست می‌گوید: عاشیق‌ها هم چون بسیاری مردم ایران دور هم جمع می‌شوند و شعر می‌خوانند و هندوانه و آجیل شب چله می‌خورند. اگر هم سازی نواخته و شعری خوانده شود همان شعر و موسیقی معمول عاشیقی است و به‌طور خاص به طولانی‌ترین شب سال اختصاص ندارد.

کردها هم مراسم ویژه ندارند؛ارسلان کامکار : کردها موسیقی ویژه شب چله ندارند و در طولانی ترین شب سال به مهمانی می روند و در کنار هم این شب را جشن می گیرند.مراسم کردها در شب چله، چندان متفاوت با مردم دیگر ایران نیست. کردها هم چون بسیاری مردم ایران دور هم جمع می‌شوند و شعر می‌خوانند و هندوانه و آجیل شب چله می‌خورند. اگر هم سازی نواخته و شعری خوانده شود همان شعر و موسیقی معمول کردی است و به‌طور خاص به طولانی‌ترین شب سال اختصاص ندارد.

ولی کرمانی‌ها همزمان با یلدا اسونه خواتنی می‌کنند. فواد توحیدی ، پژوهشگر : در جنوب کرمان در شب یلدا داستانها و شاهنامه خرم و زیبا را به همراه ساز قیچک (چنگ) اجرا می کنند ، همچنین مراسم دیگری با عنوان " دیهو" به شب چله اختصاص دارد که در این مراسم شعر های کوتاه چهار کلمه ای خوانده می شود.

این پژوهشگر در ادامه می گوید : در کرمان در شب یلدا از سازهایی از قبیل سه تار، دپ (دف) یا ترکیب تنبک و تار استفاده می شود و با این سازها بلندترین شب سال را جشن می گیرند. از دیگر مراسم ویژه کرمانی ها در این شب رسم "چل بیتو خوانی " است که در ابتدا یک نفر نیت می کند ومی گوید ( اول نامم به نامت یا محمد/امیرالمومنین پشم شتر پوش) و سپس خواننده ها به ترتیب یک بیت آواز می خوانند زمانیکه به چهلمین بیت رسید براساس شعر مشخص می شود که فال هر کسی خوب یا بد است.همچنین بسیاری از مردم در این شب به " اسونه خوانی" یا (افسانه خوانی ) می پردازند و قصه هایی از جمله گیس گل، نمه کو، اسب چل کره، کک و مورچه، دختر نارنج و ترنج، باغ گل زرد و.... توسط بزرگان خوانده می شود.

پروین بهمنی، پژوهشگر و موسیقیدان درباره موسیقی قشقایی ها در شب یلدا می گوید : قشقایی ها در شب یلدا آداب و رسوم خاصی دارند و این شب برای قشقایی ها نماد جشن ، شادی و سرور است.قشقایی ها بلند‌ترین شب سال را در کنار هم می‌گذرانند و موسیقی هم همواره جزئی از این مراسم‌ است. در این شب بسیاری از مردم چوب جمع می کنند و آتش می زنند سپس دور آتش حلقه می زنند و زنان آواز می خوانند بعد از آن زمانیکه آتش خاکستر می شود اگر جای پای شتر یا گوسفند بر روی آن باشد چندین شتر می خرند زیرا معتقدند شتر نماد برکت و رزق و روزی است. همچنین از دیگر مراسم قشقایی ها قصه خوانی، نی نوازی، آواز دسته جمعی و جشن و پایکوبی است، همچنین در طولانی ترین شب سال موسیقی شاد " آسانک " را می خوانند.

طواق سعادتی، از بخشی‌های ترکمن است؛ بخشی‌ها دو رکعت نماز می‌خوانند و طولانی‌ترین شب سال را این‌گونه می‌‍گذرانند :خواندن دو رکعت نماز شکر جزو آداب ویژه ترکمن‌ها در طولانی‌ترین شب سال است و آداب و رسوم ترکمن‌ها متفاوت است. ترکمن ها آئینی ویژه برای شب یلدا ندارند حتی چون فارس‌ها، فال حافظ نمی‌گیرند و هندوانه و انار نمی خورند و تنها دو رکعت نماز شکر به جا می‌آوریم و دور هم جمع می‌شویم. حتی شعری که خاص یلدا باشد هم در بین اشعار معروف ترکمن پیدا نمی‌شود. بخشی‌های ترکمن، شعرهای "مختومقلی فراغی" را می‌خوانند.

غلام سبزعلی، خواننده محلی لرستان است. او با اشاره به پراکندگی مردم لر در شهرها و استان‌های مختلف و کوچ کردن لرهای اصیل خرم آباد به شهرهای بزرگ ، این مهاجرت‌ها موجب شده فرهنگ، سنت و آیین‌های این منطقه تا اندازه‌ای دگرگون شود اما هنوز هم می‌توان از دل این پراکندگی مسائلی را به دست‌آورد که گویای هنر این منطقه است. همچنین شب یلدا نیز در لرستان بسته به اعتقاداتی که از گذشته وجود دارد، با سنت‌های خاص خودش همراه است به طوری که در کنار شب نشینی‌ها و خواندن حافظ ، آیینی به نام "گل ونی" یا "گل بندی" توسط نوجوانان اجرا می شود؛ بچه‌ها در این آیین با رفتن به پشت بام خانه‌ها ریسمانی بنام سربندی را به داخل حیات خانه‌ها آویزان می‌کنند و با خواندن شعری که به "اول قاره" معروف است از صاحب خانه طلب روزی می‌کنند.

این خواننده محلی می افزاید : "اول قاره" به معنی شب یلداست و بچه ها با سربندی در دست و با نوای آهنگین که لهجه لری دارد شروع به خواندن می‌کنند و از کوچک‌ترین عضو آن خانواده می‌خواهند، هر آنچه در سفره خود دارند برای آنها نیز بیاورد. همچنین در بسیاری موارد این شعر خوانی‌ها که به صورت آوازی است با رقص‌های محلی لرستان درهم می‌آمیزد؛ گرچه امروز، جایگاه موسیقی مناطق ایران با ورود رسانه‌های مختلف و مدرن شدن فضاهای شهری تنزل یافته و بسیاری آیین‌ها از بین رفته‌اند.

شمال ایران یکی دیگر از مناطقی است که شاید هیچ وقت موسیقی مخصوص اولین شب زمستان رانداشته؛ ناصر وحدتی ، خواننده موسیقی گیلان در این باره می‌گوید: شب یلدا در گیلان با موسیقی ویژه‌ای همراه نبوده؛ تنها برخی نقل خوانی‌ها در کنار دیگر آداب ورسومی که در همه جا رایج است، اجرا می‌شده است زیرا روستایی نشینان گیلان در گذشته به‌خاطر نبود امکانات زندگی از شب برای ترویج هنرشان استفاده نمی‌کرده‌اند؛ بنابراین وجود موسیقی خاص شب یلدا بی‌معناست اما نمی‌توان نقش پررنگ نقل و افسانه سرایی در شب‌های زمستان را نادیده گرفت. این خواننده محلی می‌افزاید: در منطقه گیلان برخی موسیقی‌های کار وجود دارد که به جهت کاربردی بودنشان در شب اجرا می‌شوند که از آن جمله می‌توان به موسیقی‌ای که به منظور دور کردن گراز از شالیزار اجرا می‌شود، اشاره کرد.

گزارش: غزاله سعادتی

پایان پیام/46