گروه معماری هنرآنلاین: در یادداشت این معمار و استاد دانشگاه که در اختیار هنرآنلاین قرار گرفته، آمده است: «دو واژه طراحی و خلاقیت در کنار هم پیامآور رسیدن به یک محصول نوآورانه است که همیشه در در جهان مورد استقبال قرار گرفته است. در دفاتر معماری نیز این مسیر جریان دارد، یعنی باید این واژهها در کنار هم قرار بگیرند تا ساختارها از ابتدا نوآورانه باشد و محصول که همان طرح معماری و ساخت آن است، کارا، نوآور و خلاق باشد.
به طور عام، خلاقیت عبارتست از به کارگیری تواناییهای ذهنی برای ایجاد یک فکر، اندیشه نو و نوآوری به کارگیری تواناییهای ذهنی برای ساختن افکار و اندیشههای نو. در خلاقیت ایدههای نو تعریف میشوند و در نوآوری به کار گرفته میشوند. پس خلاقیت و نوآوری در کنار هم یعنی تولید اندیشه نو، به کارگیری و عملی کردن آن.
در دفاتری که رویکردشان فرایند طراحی خلاقانه است همواره به دنبال کشف ایدههای نو و عملی ساختن آن هستند. برای اینکه ایده جدیدی خلق شود، به تجزیه و تحلیل دادهها نیاز است. پس شاهد یک بارش مغزی هستیم، اطلاعات از همه بخشهای طراحی از برنامه تا محصول به مغز هجوم میآورد. طراحان در طی یک چارچوب تعریف شده، شروع به سازماندهی اطلاعات میکنند که این هم مستلزم به کار گرفتن تواناییهای ذهن و نبوغ است.
برای عینیت بخشیدن به مولد طراحی ابزارهای زیادی در دسترس است. در واقع ابزاری که معماران برای گفتگو با کارفرمایان و مشاوران استفاده میکنند از جمله تهیه عکس، دیاگرامها، ماکت، تصاویر دیجیتال و غیره. من به شخصه بسیار طرفدار ترسیم اسکیسهای دیاگرامی هستم. همانطور که گلداشمیت اصطلاح دیالکتیک اسکیس را به کار میبرد و معتقد است: در این روش اسکیسها با حرکات و مجادلات طراحی همراه میشوند، یک جور تصویرسازی محاورهایی به وجود میآید. در واقع طراح میتواند یک پلی بین جنبههای کالبدی و مفهومی بزند.
در کنار این روش طراحی دیجیتال هم قرار میگیرد. برانکو کلارویچ در سخنرانیهایش در دانشگاه پنسیلوانیا درباره طراحی و ساخت معماری در عصر دیجیتال میگوید: عصر دیجیتال فصل جدیدی را در فرآیند طراحی رقم زده و رایانه فرصت خوبی برای تعریف جدیدی از نقش معمار در فرایند ساخت و ساز ایجاد کرده است که طرح، تحلیل، ساخت و اجرا، در نهایت معمار، مهندس و مجری را به هم نزدیکتر میکند.
در بالا اشاره کردیم زمان مواجهه معمار با مسئله طراحی، طوفان مغزی رخ میدهد و معمار با ابزارهایی که پیشتر اشاره کردیم شروع به ساماندهی اطلاعات میکند. بنابراین مسئله بعدی که باید به آن اشاره کرد بررسی فرآیند شکلگیری ایده در ذهن است. روانشناس مطرح پاوول تورنس که شصت سال از عمرش را به کشف و بررسی خلاقیت اختصاص داده است، خلاقیت را ترکیبی از چهار عنصر اصلی میداند که شامل سیالی؛ قدرت تولید ایدهها و جوابهای فراوان؛ انعطاف؛ توانایی لازم برای تغییر جهت فکری یا توانایی تولید ایدههای متنوع؛ ابتکار؛ توانایی تولید ایده یا محصول نو و بدیع؛ بسط؛ توانایی توجه به جزئیات وابسته به یک ایده. همچنین جان لنگ معمار و نظریهپرداز شهری که به تعامل میان انسان و محیط، چیستی محیط و عوامل موثر در طراحی و علوم رفتاری پرداخته است، چهارم گام مشهور به آمادهسازی، نهفتگی، روشنگری و اثبات در حین حل مسئله را معرفی میکند.
به طور کلی فرآیند طراحی میتواند فرایندگرا یا فرآوردهگرا باشد. فرایندگرا مستلزم بارش، طوفان ذهنی و تصمیمگیری سختتر است و هر چقدر قدرت تخیل و تصور ذهن قویتر باشد در طی فرآیند امری نو اتفاق میافتد.»
*در این یادداشت از مفاهیم کتاب «فراگرد معماری در دفاتر کوچک» نوشته بهرام هوشیار یوسفی و «آنالوطیقای معماری» نوشته محمود رضایی استفاده شده است.