گروه معماری هنرآنلاین: برج آزادی اولین نماد تهران است که سال‌ها پیش از برج میلاد ساخته شد و همچنان بسیاری آن را نماد اصلی پایتخت ایران می‌دانند. این بنای زیبا که از شاهکارهای معماری معاصر ایران به شمار می‌رود، در فاصله سال‌های ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۰ توسط حسین امانت ساخته شد.
برج آزادی تلفیقی از معماری هخامنشی، ساسانی و اسلامی است؛ به‌طوری که قوس بیضی‌شکل برج نمادی از طاق کسری است و کاشی‌کاری فیروزهای از دوره صفوی و شیارهای بالای برج از بادگیرهای یزد اقتباس شده‌اند که در کنار نمادهای معماری مدرن و ساختار بتنی، جذابیتی دوچندان به برج آزادی بخشیده‌اند.
در این گزارش به بهانه ۵۰ سالگی برج آزادی، به بررسی معماری اولین نماد تهران می‌پردازیم.
معماری برج آزادی
میدان و برج آزادی از معماری و طراحی منحصربه‌فردی برخوردار است و در طراحی آن سعی شده است از المان‌های معماری ایرانی همچون بادگیر، باغ ایرانی، چهار طاقی، کاربندی و انواع کاشی‌کاری استفاده شود. میدان آزادی با مساحت ۵۰ هزار متر مربع، زمینی به‌شکل بیضی دارد که بنای برج در امتداد محور شرق-غرب و در حدود یک‌سوم شرقی آن واقع است.
بنای برج از یک هندسه مربع مستطیلی تشکیل شده است که ۱۶ ضلعی شده و در آخر به یک گنبد منتهی می‌شود که از داخل برج قابل‌مشاهده است.
شکل ظاهری برج آزادی از ترکیب دو جفت قوس بزرگ تشکیل شده است که به هم می‌رسند و سازه بزرگ سفیدرنگی را به وجود می‌آورند. این سنگ‌های سفید نمای ساختمان، با شیارهای فیروزه‌ای‌رنگ تقسیم‌بندی شده‌اند.
این برج دارای چهار نما است که هر دو نما با هم متقارن هستند. تزیینات و مقرنس‌کاری‌های زیبایی نیز در وسط طاق اصلی به کار رفته است که آن را چشم‌نواز کرده است.
خطوط موازی و کشیده پایه‌‌ها با الهام از سبک معماری هخامنشی هستند؛ قوس اصلی وسط برج، طاق کسری دوره ساسانی را در ذهن تداعی می‌کند و قوس شکسته بالایی آن با استفاده از معماری پس از اسلام طراحی شده است.
آب‌نما و فواره‌های میدان نیز نمودی از باغ‌های ایرانی هستند. رسمی‌سازی‌‌های بین این دو قوس، از گنبد مساجد ایران الهام گرفته است. ضمن اینکه کاربندی‌های قسمت‌های مختلف مجموعه و طبقات برج با الهام از کاربندی‌های دوره اسلامی هستند.
طراحی برج آزادی رابطه تنگاتنگی با میدان آزادی دارد که در طراحی‌ها و چمن‌کاری آن مشهود است. به‌دلیل نزدیکی بنا به فرودگاه مهرآباد امکان افزایش ارتفاع آن به بیشتر از ۴۵ متر وجود نداشت.
فضای داخلی برج آزادی
در فضای داخلی برج نیز تلفیقی از معماری ایرانی و اسلامی دیده می‌شود. دو طبقه از برج در بالای قوس طاق اصلی و زیر گنبد قرار گرفته‌اند که دسترسی به آن‌ها با آسانسور میسر است. طبقه بالا، گنبدی از بتن سفید دارد که مزین به مقرنس‌کاری و کاشیکاریهای فیروزهای و معرق ایرانی هستند. استفاده از بتن سفید در آن زمان کار جدید و مدرنی در ایران بوده است.
یکی از جالب‌ترین ویژگی‌های برج آزادی این است که فضاهای مختلف برج محدود نشده‌اند و از طریق روزنه و شکاف با سایر بخش‌ها و حتی آسمان و بیرون از برج، ارتباط بصری دارند.
ورودی برج آزادی پنج متر پایین‌تر از سطح زمین و در حیاطی روباز قرار دارد که به طبقه زیرزمین منتهی می‌شود؛ جایی که شما را به در ضلع شمالی، نگهبانی، بلیط‌فروشی، درِ ضلع جنوبی و سالن تشریفات، درِ ضلع شرقی و سالن ایران‌شناسی می‌رساند. در گذشته ورود به برج از طریق درهای سنگی انجام می‌شد که هر لنگه ۳ و ۵ تن وزن داشت؛ اما در حال حاضر از درهای شیشه‌ای استفاده می‌شود.
این برج چهار طبقه دارد که هریک بخش‌های مختلفی را در خود جای داده‌اند از جمله سالن ایران‌شناسی، سالن تشریفات، گذرگاه پیشینیان، تالار آینه، نگارخانه اقوام، نگارخانه بوستان، کتابخانه، راهروی فناوری، تالار کهن، سالن مولتی ویژن، سالن سینمای کوچک.
طبقه اول با سطح زمین ۲۳ متر فاصله دارد و از آن برای تعویض آسانسور استفاده می‌کنند و چیزی برای بازدید ندارد. دو دیوار بتونی کج با پنجره‌های کوچک در اینجا وجود دارد؛ همان پنجره‌های آبی‌رنگی که از زیر طاق آزادی مشخص هستند. قوس اصلی و دو قوس شرقی و غربی برج، این طبقه را احاطه کرده‌اند و کاشیکاریهای پرطاووسی نمای برج در پشت دیواره‌های شیبب‌دار آن خودنمایی می‌کنند.
طبقه دوم در ارتفاع ۳۳ متری از سطح میدان آزادی قرار دارد و گنبدی بتنی با طرح شمسه در میانه آن به چشم می‌خورد که نور طبقه اول و دوم برج را تامین می‌کند. جالب اینکه برای اولین بار در ایران از بتن مسلح سفیدرنگ برای دیوار و سقف این برج استفاده شده است. در این طبقه می‌توانید به تماشای معماری داخلی برج آزادی بنشینید و از همنشینی معماری سنتی و مدرن لذت ببرید؛ به‌ویژه سقف آن که شما را به یاد مسجد شیخ لطف الله اصفهان می‌اندازد. از طبقه دوم برای نمایش عکس‌های تاریخی استفاده می‌شود.
طبقه سوم در ارتفاع ۳۹٫۵ متری از سطح میدان قرار دارد و جذابیت آن به شکاف‌های مستطیلی و عمودی است که از بادگیرهای ایرانی گرفته شده است. پنجره‌های لانه زنبوری آن نیز دید خوبی به پایتخت دارند و یادآور جایگاه دیده‌بان‌های قلعه‌های قدیمی هستند.
در نهایت هم پشت بام برج قرار دارد که گنبد زیبایی از بالاترین سطح برج بیرون زده است و از طبقه سوم برج شروع می‌شود و تا ارتفاع ۴۶٫۲۵ متری امتداد می‌یابد. این گنبد مزین به کاشی‌کاری فیروزهای است که در معماری مقابر و امام‌زاده‌ها شاهد آن هستیم.
برج آزادی سال ۱۳۵۳ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.