گروه تجسمی هنرآنلاین: ناصرالدین‌شاه نخستین پادشاه ایرانی بود که در رأس هیئت حاکمه برای بازدید از تمدن و تکنولوژی غرب عازم اروپای نوین شد و پس از آن در دوران سلطنت او تحولات متعددی در عرصه‌های گوناگون به وجود آمد. از چاپ اولین اسکناس و تأسیس اولین موزه ملی تا ورود عکاسی و تاسیس دارالفنون در این دوران رخ داد.
ناصرالدین شاه قاجار از کودکی و نوجوانی به هنر علاقه داشت. از ۱۰ سالگی به شعر و نقاشی علاقه‌مند شد و نزد چندین استاد نقاش آموزش دید. او به خوشنویسی علاقه داشت و آثاری در نستعلیق و شکسته نستعلیق برجای گذاشته است. در نخستین مواجهه خود با دوربین عکاسی به این هنر علاقه‌مند شد و یک عکاس فرانسوی را به منظور آموزش اصولی این هنر به ایران فراخواند و خود او هم به عکاسی پرداخت.
پس از اینکه بر اریکه قدرت نشست امیرکبیر با آگاهی از علاقه شاه جوان به هنر، مجمع الصنایع را بنا کرد تا جایی دائمی برای ترویج هنر و صنعت باشد. مجمع الصنایع دارای حجره‌های متعددی بود که یکی از آن‌ها حجره نقاشان نام داشت و ابوالحسن غفاری که تازه از فرنگ برگشته بود همراه با شاگردان خود در آن جا مشغول به کار بود. ابوالحسن خان نقاش باشی از طرف ناصرالدین شاه ملقب به صنیع ملک شد و پس از آن نخستین هنرستان نقاشی دولتی را برای تعلیم نقاشی با اسلوب جدید در ایران تاسیس کرد.
ناصرالدین شاه عده‌ای از نقاشان را به خارج از ایران اعزام کرد تا اسلوب نقاشی اروپایی را فرا بگیرند و بتوانند آن را در ایران آموزش دهند. در همان دوران بار دیگر به فراگیری نقاشی و طراحی پرداخت و تحت نظر ابوالحسن خان صنیع الملک به آموختن طراحی و رنگ‌سازی پرداخت و در آثاری که از او باقی مانده است تاثیر شیوه نقاشی ابوالحسن خان به خوبی دیده می‌شود. ناصرالدین شاه به نقاشی از صورت وزرا و درباریان و سفرا می‌پرداخت و در اندرونی چهره خانم‌ها، کنیزان و خواجه‌سرایان را نقاشی می‌کرد.
فاطمه قاضی‌ها در مطلبی که با عنوان «نقاشی‌های ناصرالدین شاه» در مجله بخارا به چاپ رسانده، نقل قول‌هایی را از افراد مختلف درباره ارتباط ناصرالدین شاه و نقاشی ذکر کرده است که تعدادی از آن‌ها به این شرح است:
«کمال الملک در جایی گفته بود: ناصرالدین‌شاه بر من حق تربیت داشت. هر منظره عالی یا گل زیبا و صورت خوبی که می‌دید کسی را به سراغ من می‌فرستاد و تا آن منظره، گل یا صورت را به من نشان نمی‌داد و من از آن طرحی برنمی‌داشتم آرام نمی‌گرفت. در زمان کار با دوربین بالای سر من ایستاده و کوچکترین تعلل یا مسامحه را هم گوشزد می‌کرد.»
«محمد علی کریم‌زاده تبریزی در کتاب احوال و آثار نقاشان قدیم ایران آورده است: در یکی از محاوره‌های خصوصی امیرکبیر با ناصرالدین شاه قاجار که به منزله بازجویی معلم از شاگرد می‌باشد، امیر گفت: آقاجان چه می‌کردی؟ شاه جواب می‌دهد: مشغول نقاشی بودم. امیر می‌گوید کاشکی یک قدری تاریخ گذشتگان می‌خواندید، عبرت می‌گرفتید و از آیین جهانداری باخبر می‌شدید. شعر و نقاشی پس از خستگی دماغ خوب است.»
«کریم‌زاده تبریزی از قول معیرالممالک نیز چنین نقل کرده است که شاه خود را به نقاشی مشغول می‌فرماید و چون صنعت رنگ‌آمیزی و تناسب اجسام و علم مناظر و مرایا و نمایش قرب و بُعد را نیاموخته بود، دورنما را بد می‌ساخت. اما متملقین خلوت پادشاهی چندان در تحسین مبالغه می‌کردند که شاه صفحه نقاشی خود را معجزه می‌پنداشت.»
مجموعه‌ای از آثار ناصرالدین شاه در کاخ گلستان نگهداری می‌شود و حالا در یک نمایش مجازی در صفحه اینستاگرام مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان، تعدادی از آن‌ها در معرض دید علاقه مندان قرار گرفته است که برخی برای اولین بار به نمایش عمومی درآمده است.
ناصرالدین شاه بر اساس نگرش غربی و دیدگاه واقع گرایانه‌ای که در آن دوران به هنر ایران وارد شد، نقاشی‌ها و طراحی‌هایی را از خود به جا گذاشته است که ویژگی آن‌ها طبیعت‌گرایی است. پرتره‌ها، فیگورها، حیوانات، مناظر و… اگرچه با نگاه واقع گرایانه دارای ضعف هستند اما نقاش همه تلاش خود را به کار گرفته است تا بیشترین شباهت را به سوژه داشته باشند و تناسبات در حد امکان رعایت شود.
ناصرالدین شاه در طراحی از قلم فلزی و مرکب و در نقاشی از آبرنگ و رنگ روغن استفاده کرده است و از جمله ویژگی‌های طراحی‌هایش آن است که در کنار هرکدام از آن‌ها جملاتی را به فراخور اوضاع و احوال آن کار یادداشت می‌کرد. معرفی شخصی که از او طراحی شده است، محل مربوطه، زمان یا توصیف یک رویداد، در این آثار دیده می‌شود.
با خواندن شرح‌های کوتاهی که او بر آثارش نوشته است متوجه می‌شویم که طراحی نه یک کار تفریحی، که جزیی از زندگی روزمره شاه بوده است و ابزار کار همیشه در دسترس او قرار داشته تا در هر موقعیتی بتواند طراحی کند. زمانی در شکارگاه قوچ‌هایی که کشته می‌شدند سوژه طراحی او بودند و زمانی دیگر در ساعات پایانی شب، طرحی را بر کاغذ آورده است. به همین دلیل بسیاری از این طرح‌ها با سرعت زیاد و در ابعادی کوچک شکل گرفته‌اند.
اگرچه بیشتر طراحی‌های ناصرالدین شاه واقع‌گرایانه هستند اما در این میان آثاری برآمده از ذهن هم وجود دارد. تابلوی «خواب» نشان دهنده موجوداتی با بدن حیوان است که سر آن به استوانه‌ای بلند تبدیل شده است. یکی از آثار قابل توجه این مجموعه نیز نقشه استان مرکزی است که پس از مراجعت شاه از سفر اراک کشیده شده است. بر روی این نقشه نقاطی با رنگ قرمز علامت‌گزاری شده است و یادداشتی که به سیاق دیگر کارهای شاه در حاشیه کاغذ نوشته شده، تذهیب کاری شده و اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است.
آخرین نقاشی ناصرالدین شاه که با کشته شدن او ناتمام ماند نیز در این نمایشگاه مجازی قابل مشاهده است. یک منظره که سال ۱۳۱۳ قمری با رنگ روغن کشیده شده و در آن دشتی وسیع با چند درخت و اسبی در حال حرکت دیده می‌شود. زیرسازی این اثر انجام شده و ترکیب‌بندی آن مشخص شده بود اما ناصرالدین شاه فرصتی نیافت تا کار را کامل کرده و جزییات را ترسیم کند.
