گروه فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: کرونا ویروس ضررهای اقتصادی زیادی برای همه مشاغل و اصناف به بار آورد. در این اوضاع و شرایط صنف ناشران و کتابفروشان نیز از مشاغلی بودند که بیشترین آسیب را به خود دیدند. چرا که ناشران به دلیل برگزاری سی‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب، آثار متعددی را روانه چاپخانهها کردند. با شیوع ویروس، چاپخانهها تعطیل شدند. برخی کتاب‌ها نشر یافتند ولی تعدادی از چاپ باز ماندند. در این میان ناشران که به برگزاری بزرگ‌ترین رویداد کتاب دلخوش بودند با چک‌ها و هزینه‌های زیادی که به امید ۱۰ روز نمایشگاه خرج شده بود روبه‌رو شدند. اگرچه اقداماتی نظیر تمرکز بیشتر بر فروش آنلاین از طریق سایت، اینستاگرام و اپلیکیشن‌های کتاب الکترونیک و ارسال کتاب به‌صورت خرید غیرحضوری صورت گرفت اما بیماری کرونا صدمه وسیعی بر صنعت نشر وارد کرد. در این وانفسا طرح‌های فصلی فروش کتاب با تخفیف، برگزاری هفته کتاب و نمایشگاه مجازی کتاب مرهمی بر زخم‌های این صنعت بود. در مورد شرایطی که صنعت نشر و حوزه کتاب از سر گذراند با ایوب دهقانکار مدیرعامل موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران گفت‌وگویی داشتم که ماحصل آن را می‌خوانید.
آقای دهقانکار، شیوع ویروس کرونا وضعیت کتاب و حوزه چاپ را تحت‌الشعاع قرار داد ولی این صنعت با تغییر یک‌سری رویکردها به حیات خود هر چند نفس‌زنان ادامه داد؛ ارزیابی‌تان را از این وضعیت بگویید؟
در مورد ویروس کرونا و تاثیراتش بر حوزه نشر جای هیچ انکاری وجود ندارد. یعنی ما کاملا می‌پذیریم که حوزه نشر هم مثل همه حوزه‌ها و کشور ایران مثل همه کشورها متاثر از ویروس کرونا قرار گرفت و تاثیرات منفی و مخربی که کرونا داشت کاملا ملموس است. ما این را می‌پذیریم ولی در ضمن پذیرش این امر فکر نمی‌کنم فردی پیدا شود که ادعا کند نشر ایران در مقابل ویروس کرونا تاب نیاورده و یا نشر ایران در مقابل کرونا شکست خورده یا حتی کرونا، نشر ایران را شکست داده است. البته این صحبت‌ها به معنی این نیست که همه چیز در شرایط ایده‌آل است و آب از آب تکان نخورده است. قطعا کرونا اثرات خودش را گذاشته است. در چند ماه اول اپیدمی همه صنوف تعطیل شدند ولی کم کم مرحله پذیریش شروع شد و بعد هم وارد مرحله انطباق شدیم. به‌نظرم کرونا سه مرحله داشت؛ مرحله اول مرحله «شوک» بود. ابتدا همه رسانه‌ها اعلام کردند ویروسی آمده که چنین اثراتی دارد و برای مقابله با آن باید یک‌سری نکات را رعایت کرد. در همان هفته‌های اول همه منتظر بودند که این ویروس ظرف یکی، دو ماه از بین برود ولی بعد متوجه شدیم این ویروس حالا حالاها ماندگار است و قصد رفتن ندارد. پس از شوک اولیه وارد مرحله «پذیرش» شدیم و پذیرفتیم که نمی‌توان کار و زندگی را تعطیل کرد و باید وارد مرحله سومی شویم که نام آن «انطباق» است. آن‌جا بود که فعالیت‌های ما با لحاظ تمام مسائل بهداشتی از سر گرفته شدند. هم معاونت امور فرهنگی و هم موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران اقداماتی انجام دادند تا به ناشران کمک کنند. از آن‌جایی که رسالت ما حمایت و کمک است، تلاش کردیم تا تاب‌آوری صنعت نشر ادامه پیدا کند. خوش‌بختانه به واسطه آمار و ارقام می‌بینیم که مردم به کتاب مراجعه می‌کنند و حتی در این شرایط سخت هم به کتابخوانی علاقه‌مند هستند. ناشران هم فرایند تولید کتاب را تعطیل نکرده‌اند. نمونه آن برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب و یا طرح‌های فصلی بودند. امیدوارم در سال ۱۴۰۰ در درجه اول شاهد ریشه‌کنی ویروس کرونا و در وهله دوم شاهد شکوفایی بیشتر صنعت نشر کشور باشیم.
به‌نظر شما طرح‌های فصلی یا نمایشگاه مجازی کتاب چقدر توانستند صدمات را التیام ببخشند؟
سال ۱۳۹۹ یک سال استثنایی در برگزاری طرح‌های فصلی بود و در چهار فصل برگزار شد. در سال‌های قبل معمولا یکی، دو طرح برگزار می‌شد ولی هیچ سالی سابقه نداشت که در همه فصل‌ها شاهد برپایی آن باشیم. در مجموع در این چهار طرح، بالغ بر ۷۰ میلیارد تومان کتاب فروختیم. این آمار فقط آن عددهایی است که در طرح ما و برنامه‌ای که ما به میزان فروش دسترسی داریم ثبت شده است. قطعا مردم از کتابفروشی‌ها هم کتاب‌هایی خریدند که آمار آن در این طرح نیست. این ۷۰ میلیارد تومان فقط با یارانه مستقیم ارشاد بوده که گردش مالی ایجاد کرده است. چه بسا که از این مقدار هم بیشتر باشد، چون شخصی که کتاب می‌خرد به اندازه یارانه‌ای که ما می‌دهیم نیست. از طرفی نمایشگاه مجازی کتاب را داشتیم که ۶۴ میلیارد تومان گردش مالی ایجاد کرد و مجموع این دو فراتر از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران شد. در سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب ۹۰ میلیارد تومان تراکنش از طریق دستگاه کارتخوان داشتیم؛ اما مجموع نخستین نمایشگاه مجازی کتاب و چهار طرح فصلی حدود ۱۳۰ میلیارد تومان بوده است. بنابراین می‌توان گفت بخشی از ضرر و زیان‌ها از طریق این فعالیت‌های حمایتی جبران شده است و با استناد به همین عدد و ارقام می‌گویم که صنعت نشر ایران خوش‌بختانه در مقابل کرونا تاب آورده است.
آقای دهقانکار، آیا شاهد برپایی مجدد نمایشگاه مجازی کتاب هستیم و این رویداد ادامه دارد؟
حتما ادامه خواهد داشت. با توجه به تجربه‌ای که از برگزاری اولین دوره داشتیم این ادعا را دارم. نمایشگاه مجازی فرصت خوبی برای تحقق عدالت فرهنگی و رساندن کتاب به همه نقاط ایران است. در نمایشگاه مجازی کتاب سال گذشته، یک شهروند از میرجاوه کتابی خریده بود که ناشر آن در تبریز بود. این مسئله کمک بزرگی به گسترش کتاب در کشور می‌کند. تسهیل کردن و آسان کردن دسترسی مردم به کتاب یکی از آن فاکتورها و عوامل اساسی است که می‌تواند به ارتقای فرهنگی و سطح مطالعه در کشور بی‌انجامد که نمایشگاه مجازی به خوبی این کار را انجام می‌دهد. ما وقتی از نمایشگاه مجازی کتاب دفاع می‌کنیم، دفاع از شیوه و روش نیست. ممکن است در دوره یا دوره‌های بعد شیوه‌های اجرا کاملا تغییر کند؛ چون هیچ تعصبی روی شیوه نداریم و منکر نقص و ایرادات دوره اول هم نیستیم ولی آن چیزی که از آن دفاع می‌کنیم نمایشگاه مجازی کتاب است.
سخن پایانی؟
اگر لطف خدا شامل حال ما شود و موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صنف نشر و رسانه‌ها دست به دست هم بدهند با هم‌افزایی بیشتر و انتقال تجربیات تاب‌آوری ما در مقابل کرونا بیشتر خواهد شد و حتی با کمک همدیگر می‌توانیم تهدیدها را به فرصت تبدیل کنیم. من به آینده نشر ایران بسیار امیدوارم.