سرویس سینما و تلویزیون هنرآنلاین//
جلوه یک برنامه تلویزیونی به دو نکته بسیار مهم مرتبط است؛ مجری و دکور یا به عبارتی صحنه آرایی. البته اینکه کدام یک موثرتر هستند و می‌توانند به برنامه شور و حال بیشتری بدهند و مخاطبان بیشتری را جذب کنند، جای بحث‌های زیادی دارد. اما اینکه دو عنصر مورد نظر بسیار مهم هستند، هیچ شک و تردیدی وجود ندارد. موضوع مجری‌ها نیازمند بحثی جداگانه است، اما بدون شک در حال حاضر طراحی و ساخت و استفاده از دکور در برنامه های تلویزیونی اما و اگرهای زیادی دارد.
طراحی صحنه یکی از گرایش‌هایی است که در رشته‌های تئاتر و سینما از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. این عنصر به اندازه‌ای مهم است که وقتی صحبت از عناصر مهم بصری در سینما می‌شود، بعد از بازیگر و فیلمبردار که از اهمیت تعیین کننده و کلیدی برخور دارند، طراحی صحنه به اندازه ای مهم است که معمولا کارگردان‌های شناخته شده و موفق همواره طراح صحنه را در تمامی مراحل کار و فعالیت خود از پیش تولید تا فیلمبرداری در کنار گروه نگه می‌دارند.
این موضوع یعنی طراحی صحنه و البته لباس، در مورد برنامه های تلویزیونی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. چون این نوع برنامه‌ها در فضای بسته استودیو تصویربرداری می‌شوند. یک استودیو هر اندازه هم که بزرگ باشد و تنوع بصری و نماهای مختلف را در اختیار کارگردان تلویزیونی قرار بدهد، باز هم فضایی محدود را در بر می‌گیرد. محدودیت فضا نیز بدون شک، تکرار و خستگی را در پی خواهد داشت.
بنابراین اهمیت بسیار زیادی دارد که برنامه‌های تلویزیونی از طراحان صحنه و لباس مناسبی برخوردار باشند، به نحوی که بتواند در نخستین نگاه و برخورد دیداری مخاطب با یک برنامه، وی را به اندازه ای جذب کند که برای تماشای محتوای برنامه نیز اظهار تمایل نماید. البته موضوع طراحی لباس یک موضوع جداگانه است که بحثی مفصل می طلبد. اینکه از چه نوع لباسی، چه نوع جنسی، چه رنگی، چه طرحی و ... استفاده شود تا مجری بخشی از برنامه باشد و در زمان‌هایی بدرخشد، یک مطلب جداگانه می خواهد. در حال حاضر فقط به موضوع طراحی صحنه می پردازیم.
طراحی صحنه در یک برنامه تلویزیونی شباهت درونی زیادی به صحنه پردازی یک نمایش دارد. به این مفهوم که وقتی یک نمایش قرار است روی صحنه برود، چه در یک صحنه مشخص و ثابت کار شود و چه اینکه از چند صحنه مختلف برای نشان دادن زمان و مکان های گوناگون مورد استفاده قرار بگیرد، باید خصوصیات و ویژگی های نمایش را به خوبی نشان دهد.
گونه نمایشی مورد نظر همانند تراژدی، کمدی، جریان سیال ذهن، ابزورد، اکسپرسیونیسم یا فرا واقعیت گرا باشد یا در گونه‌های دیگر نمایشی ارایه شده باشد، از طراحی صحنه و لباس متفاوتی بهره می‌برد. پس از بحث گونه‌های نمایشی، موضوع فصل و حتی زمان در طول شبانه روز نیز اهمیت دارد. اینکه داستان در چه فصلی اتفاق می افتد و چه ساعتی از شبانه روز انتخاب شده است، نیز دارای اهمیت است. محل شکل گیری داستان در خانه، خیابان، مغازه، رستوران، هتل، داخل ماشین و ... نیز از دیگر عواملی است که روی کار طراحان صحنه برای ارایه صحنه ای که بتواند منعکس کننده این شرایط باشد، دارای اهمیت خاصی است.
حال همین مسایل را در یک برنامه تلویزیونی جستجو کنیم. یک برنامه تلویزیونی گاهی برای صبح، ظهر، بعدازظهر یا شب طراحی می‌شود. این برنامه دوره زمانی مشخصی دارد که در یکی از فصل های سال است. همچنین برنامه موضوع مشخصی دارد و برای گروه سنی معینی ارایه می شود. برای نمونه، مخاطبان اصلی یک برنامه می توانند کودکان یا بزرگسالان باشند و این برنامه می تواند درباره ورزش، مسایل پزشکی یا علمی، مسابقه، گفتگو محور و دیگر گونه های برنامه را در بر بگیرد.
حال پرسش اصلی این است که چه تعداد برنامه تلویزیونی را می توان یافت که به همه این نکات یا حداقل به بیشتر آنها توجه نشان دهد و برنامه بتواند مضمون و حال و هوایی که مد نظر دارد، به مخاطب انتقال دهد؟!
نگاهی به برنامه‌های گفت‌وگو محور در ایام ماه مبارک رمضان که تعداد این برنامه ها نیز بیشتر می شود، نشان از آن دارد که وضعیت دکورهای برنامه‌های تلویزیونی در ماه مبارک رمضان نشان از طراحی سردرگم و پریشان دارد.
در حال حاضر از تماشای بیشتر برنامه‌های تلویزیونی نمی‌توان فهمید که در چه فصلی از سال اجرا می شود. حتی برخی موارد پوشش مجریان به گونه ای است که هیچ نشانی از فصل ندارد و اگر بیننده ای صدای برنامه را نشنود، نمی تواند فصل را تشخیص دهد. از نظر مضمون کلی برنامه همانند اینکه ورزشی است یا سیاسی یا اقتصادی یا اجتماعی نیز کمتر این ویژگی قابل دریافت از دکور برنامه است.
البته طی چند سال اخیر روی دکورهای ورزشی خوب کار شده است. استفاده از نمادهایی که می تواند نوع برنامه را نشان دهد همانند توپ و تور و ابزار ورزش های مختلف در برنامه های ورزشی تلویزیون دیده می شود و مضمون کلی آن را نشان می دهد، اما در بسیاری دیگر از برنامه‌ها موضوع در طراحی صحنه جلوه گر نمی‌شود.
یکی از مشکلات جدی که بسیاری از دکورهای تلویزیونی دارند، انتخاب اشتباه رنگ است. کم نیستند برنامه‌هایی که طراح صحنه برای جلوه دادن به دکور خود از رنگ‌های تند و جذاب استفاده کرده است، اما در عمل این رنگ‌ها هیچ ارتباطی به مضمون برنامه نداشته اند و به اصطلاح ساز خود را می زنند!
شاید خواندن این مطلب برای بسیاری از طراحان دکور در تلویزیون ناخوشایند و حتی سنگین باشد و آنها بسیاری از محدودیت‌های زمانی و بودجه‌ای و ساخت دکور را مهمترین عامل تاثیرگذار منفی در ساخته‌های خود معرفی کنند، اما به هر حال آنچه روی آنتن می‌رود، قابل قضاوت کردن است. به نظر می‌رسد دکورسازان تلویزیون نیازمند خون تازه‌ای هستند که بتواند شرایط تازه ای در این موضوع به کار ببرد. استفاده از نقاشان، گرافیست‌ها، طراحان صحنه نمایش و دیگر فعالان این عرصه که توانایی‌های هنری خود را در دیگر آثارشان به نمایش گذاشته اند، می توانند بهترین مشاور برای طراحان و سازندگان دکورهای برنامه های تلویزیون باشند.
مازیار شیبانی‌فر