سرویس موسیقی هنرآنلاین: نام محمدرضا شجریان پس از سالها پرچمدار بودن در احیای موسیقی ملی ایران، حالا تبدیل به نمادی از فرهنگ این سرزمین شده است و هر کس نام و آواز این استاد پر آوازه را می‌شنود، تاریخ حس و حال ایرانیان در ذهنش نقش می‌بندد.
شیوه آوازی او مبتنی بر حفظ اصالت گوشه‌های دستگاه‌های موسیقی ایران بود و در طول سالها فعالیت هنری خود توانست موسیقی ایران را به میان توده مردم ببرد، شیوه‌ای که تا سالیان سال خوانندگان دیگر می‌توانند از آن الگوبرداری کنند.
زنده‌یاد شجریان در تمام این سالها مورد تمجید هنرمندان ایرانی بوده و هر کس به نوبه خود به این استاد موسیقی سنتی ایران ادای احترام کرده است؛ در این میان شاگردان استاد نیز حالا با درگذشت خسرو آواز ایران، خود را بی پشت و پناه می‌دانند.
در ادامه گزارش به بهانه آسمانی شدن خسرو آواز ایران، به سراغ تعدادی از چهره‌های شاخص موسیقی سنتی رفتیم که برخی از آن‌ها شاگرد استاد شجریان بودند و درباره جایگاه او در موسیقی ایران گفت‌وگو کردیم.
خلأ استاد شجریان پر نخواهد شد
حمیدرضا نوربخش خواننده، مدیر عامل خانه موسیقی ایران و یکی از شاگردان استاد شجریان به نقش تاریخی این استاد آواز اشاره کرد و گفت: استاد شجریان در طول حیات پر برکت‌شان آثار زیادی آفریدند، قدم‌های بسیاری برداشتند و به برگ‌های زرین فرهنگ و هنر و موسیقی کشور افزودند. بنابراین ایشان کار خودشان را کرده‌اند و نقش تاریخی‌شان را ایفا کرده‌اند و به همین جهت نام ایشان ماندگار است.
وی ادامه داد: وجود شخصیت‌هایی مانند استاد شجریان همیشه لازم و مایه برکت است. از این نظر می‌توان گفت خلأ استاد شجریان خلأ مهمی است که حالا حالاها پر نخواهد شد. ما باید تلاش کنیم نام و یاد ایشان را همیشه گرامی بداریم و سعی کنیم نسل‌های بعد را با ایشان و آثارشان بیشتر آشنا کنیم.
این خواننده موسیقی سنتی با اشاره به این که عظمت و اهمیت استاد شجریان به آوازهایش بود، عنوان کرد: آواز، تولید یک خواننده موسیقی ایرانی است، وگرنه ترانه و تصنیف تولید خواننده نیست و اجرای خواننده است. استاد شجریان به شاگردانشان تأکید داشتند که این مسیر باید ادامه پیدا کنند. جوان‌هایی که در این راه وارد می‌شوند سعی کنند خودشان را غنی‌تر کنند و پرچمی که استاد شجریان برداشته بود را به نسل‌های بعدی بسپارند.
درگذشت استاد شجریان به آواز ایران صدمه می‌زند
حسین علیشاپور خواننده آواز ایرانی درباره جایگاه استاد شجریان گفت: وجود آقای شجریان حتی به همین شکلی که در سال‌های اخیر بود و فعالیت حرفه‌ای نداشت یک اجماع به وجود می‌آورد. البته من نمی‌گویم این اجماع پس از درگذشت ایشان از بین می‌رود، اما قاعدتاً در برخی حوزه‌ها از جمله حوزه آواز یک مقداری صدمه می‌بینیم.
وی بیان کرد: متأسفانه شرایط هم به گونه‌ای است که ما طی این سالها آدم جدید نساخته‌ایم. استادان موسیقی و خود استاد شجریان در این زمینه زحمات زیادی کشیدند ولی این کار به صورت سیستماتیک انجام نشده است. وقتی سازندگی آدم‌ها را به صورت سیستماتیک نداشته باشیم، قطعاً دچار مشکل خواهیم شد.
این خواننده به تأکید استاد شجریان بر حفظ اصالت‌ها اشاره کرد و تصریح کرد: ما تا به طور سیستماتیک برنامه‌ریزی نکنیم، تلاش‌های فردی مقطعی است و نمی‌تواند به آن صورت جواب بدهد. اگر حاکمیت این را از هنرمندان نخواهد، این مسئله کمرنگ خواهد شد.
موسیقی و آواز ایران با رفتن شجریان یتیم شد
مجتبی عسگری خواننده موسیقی سنتی و یکی دیگر از شاگردان استاد شجریان در رابطه با ضربه‌ای که موسیقی ایران از نبود او می‌خورد، گفت: من قبل از این که استاد ما را ترک کنند و تنها بگذارد، همیشه می‌گفتم آدم احساس می‌کند یک پشتوانه دارد ولی الآن با رفتن ایشان فکر می‌کنم ما دچار یک نقصان عجیب و غریب در موسیقی می‌شویم.
وی اظهار داشت: همیشه می‌گفتم اگر استاد برود، موسیقی و آواز ایران یتیم می‌شود و متأسفانه این اتفاق افتاد. امیدوارم ما که افتخار شاگردی ایشان را داشتیم بتوانیم در این فضای بیمار دوام بیاوریم و حداقل مسیر ایشان را ادامه دهیم.
این خواننده موسیقی عنوان کرد: یکی از وصیت‌هایی که استاد شجریان به خود من کردند این بود که سعی کنید آواز و خصوصاً موسیقی دستگاهی را ادامه دهید. متأسفانه موسیقی ما الآن دارد به یک سمت نامعلوم و ناکجا آباد می‌رود. من خودم شخصاً یکی از کسانی هستم که می‌مانم و این راه را ادامه می‌دهم. شک ندارم که گوش‌های مخاطب بار دیگر به موسیقی دستگاهی رو می‌آورد.
همدلی با جامعه، راز جاودانگی استاد شجریان
پوریا اخواص خواننده موسیقی سنتی درباره درگذشت استاد شجریان گفت: نبود استاد شجریان برای دوستداران ایشان، مردم و اهالی هنر ضایعه بسیار تلخی است چون ایشان بسیار محبوب بودند و در قلب مردم جای داشتند. ایشان با وجود این که در سال‌های اخیر در بستر بیماری بودند ولی وجودشان برای ما یک دلگرمی و پشت و پناه بود که با رفتن‌شان بار سنگین غمی تا مدت‌ها بر دل‌مان خواهد ماند.
وی ادامه داد: به هر حال این غم، غم سنگینی است ولی جای بسیار خوشحالی است که در زمان حیات پر برکت‌شان آثار فراوان و بسیار زیبا و درجه یکی چه از نظر تکنیکی و هنری و چه از نظر انتخاب اشعار با مضامین اجتماعی که حرف دل مردم و زمانه را بیان کند منتشر کردند. هر یک از آثار ایشان از این دو منظر چراغ راهیست برای ما که پیرو هنر و راه ایشان باشیم.
این خواننده موسیقی عنوان کرد: استاد شجریان با مردم زمانه خودشان و حال جامعه‌شان همدل بودند و این همدلی در آثارشان متجلی‌ست. تمام آوازها و راه هنری‌شان برگرفته از اتفاقات اجتماعی و درددل مردم بود که این سبب جاودانگی ایشان شد.
اخواص اظهار داشت: امیدوارم ما نیز بتوانیم راهی را برویم که استاد شجریان به ما نشان داد. تک تک آثار ایشان برای ما که دوست‌دار فرهنگ و هنر این سرزمین هستیم می‌تواند راهنما و راه‌گشا باشد. نبود ایشان بسیار سخت است ولی آثار جاودانی خلق کرده‌اند که جاودان در ذهن و دل مردم جای خواهد داشت.
وی با اشاره به تأثیرگذار بودن استاد شجریان در ارتقاء فرهنگ شنیداری مردم، گفت: استاد شجریان با ارتقا دادن سطح سلیقه شنیداری شنوندگان‌شان و با آن دقت نظری که در انتخاب اشعار و مضامین و تمامیت اجرای موسیقی درست و ناب ایرانی داشتند سعی می‌کردند فرهنگ شنیداری را در میان مردم ارتقاء بدهند. خوشبختانه ایشان موفق شدند که این اتفاق را ایجاد کنند و سطح و معیار شنیداری و سلیقه شنیداری مخاطبین خودشان را با آثاری که خلق کردند اوج بدهند و بالا ببرند.
پوریا اخواص در پایان خاطرنشان کرد: به نظرم این می‌تواند یکی از رسالت‌های هنرمند باشد که در زمان حیات خودش تأثیرگذارترین و جریان‌سازترین باشد. امیدوارم ما هم بتوانیم راه استاد شجریان را پی بگیرم و در هنرمان منشأ اثر خیر باشیم.
شجریان در وجود همه ایرانی‌ها زنده است
وحید تاج خواننده موسیقی سنتی و یکی دیگر از شاگردان استاد شجریان گفت: برای ما که از دوران کودکی با این صدا یا بهتر است بگویم با این تفکر رشد کرده و بزرگ شده‌ایم، محال است به سمت موسیقی عام پیش برویم.
وی بیان کرد: من در سن و سال و در موقعیت و جایگاهی نیستم که بخواهم ژانر یا مسیری را که در آن حرکت کردم تغییر بدهم. سال‌های سال است که با این نوع موسیقی زندگی کرده‌ام و بزرگ شده‌ام تا جایی که توانسته‌ام سعی کرده‌ام زیر و بم این نوع موسیقی را تحلیل کنم و این تحلیل باعث شده به رموز و ریزه‌کاری‌های آن بیشتر واقف شوم. وقتی شما از رمز و راز یک کار سر در می‌آورید، بیشتر عاشق آن می‌شوید.
این خواننده موسیقی تصریح کرد: فکر می‌کنم ما نسل حاضر باید دنباله‌رو راهی باشیم که استاد شجریان به ما آموختند. من برای خودم و دیگر عزیزانی که در این راه هستند دعا می‌کنم که بتوانیم تا انتهای مسیر ثابت قدم باشیم.
تاج در پاسخ به این سوال که فکر می‌کنید نبود استاد شجریان چقدر به موسیقی ضربه می‌زند، اظهار داشت: درست است که متأسفانه جسم ظاهری ایشان در بین ما نیست و این مسئله لطمه بزرگی به همه دوستداران موسیقی می‌زند ولی آثار ایشان وجود دارد. همان‌طور که فردوسی در وجود هر ایرانی زنده است، شجریان هم در وجود هر ایرانی زنده است. تا زمانی که ما بتوانیم از آثارشان استفاده کنیم، انگار خودشان زنده هستند و ما داریم از محضر ایشان استفاده می‌کنیم.
وی در پایان خاطرنشان کرد: زمانی که ما در محضر استاد شجریان بودیم، ایشان سی‌دی‌هایی از آلبوم‌های خودشان را تهیه کردند و به ما دادند و گفتند شما الآن یک معلم دارید که در خانه شما حضور دارند. می‌خواهم به نسل جوان‌تر که پس از ما پا به عرصه موسیقی بگذارند بگویم با شنیدن اجراهای استاد می‌توانند چیزهای زیادی یاد بگیرند و به فرهنگ غنی مملکت کمک کنند.
هرچه از استاد بگوییم کم است
سالار عقیلی خواننده موسیقی سنتی و دیگر شاگرد شجریان درباره از دست دادن این استاد موسیقی گفت: خاطرات بسیاری از استاد داریم که هر چه بگوییم کم است.
او با بیان این که هر کسی که شعر فارسی را می‌شناسد، استاد را نیز می‌شناسد، اظهار کرد: مردم می‌دانند استاد چه گوهری بودند و متاسفیم چنین اسطوره‌ای را از دست دادیم.
وی با بیان این که استاد شجریان تکرارنشدنی است، افزود: مادر گیتی نمونه‌ای از ایشان را نزاده است و فکر نمی‌کنم تا سالیان سال نمونه‌ای مانند استاد را در جامعه موسیقی شاهد باشیم.