سرویس فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: امام رضا (ع) در روز یازدهم ذی‌القعده و در مدینه منوره متولد شدند. پدر ایشان حضرت امام موسی بن جعفر(ع) و مادرشان نجمه خاتون هستند. ایشان در سن 35 سالگی عهده‌دار مسئولیت امامت و رهبری شیعیان شدند و مدت امامت ایشان بیست سال بوده است.
نام مبارک ایشان علی و کنیه حضرت ابوالحسن و مشهورترین لقب ایشان رضا به معنای "خشنودی" است. امام هشتم دارای لقب‌های متعددی است از جمله معروف‌ترین آن‌ها، رضا، عالم آل‌محمد، غریب‌الغربا، شمس الشموس و معین الضعفا است. گفته‌اند ایشان را به این جهت"رضا" لقب داده‌اند که خدا از امام راضی است.
ضامن آهو نیز یکی از القابی است که در میان توده مردم به امام هشتم حضرت امام علی‌بن‌موسی الرضا (ع) نسبت داده شده و حتی برخی از محققان این لقب را برگرفته از داستان‌های گوناگونی می‌دانند که در کتب تاریخی نقل شده است.
یکی از القاب مشهور حضرت "عالم آل محمد" است. این لقب نشان‌گر ظهور علم و دانش ایشان است. جلسات مناظره متعددی که امام رضا (ع) با دانشمندان بزرگ عصر خویش، به ویژه علمای ادیان مختلف انجام دادند و در همه آن‌ها با سربلندی تمام بیرون آمدند دلیل کوچکی بر این سخن است که قسمتی از این مناظرات در بخش "جنبه علمی امام" آمده است.
سراج‌الله، نورالهدى، قرة‌عین المومنین، رضا، رضى، فاضل، صابر، وفى و صدیق برخی از القاب امام محسوب می‌شوند. معانى این القاب عبارت است از چراغ پروردگار، نور هدایت و راهنمایى، نور چشم مومنان، راضى به رضاى خداوند، بخشنده، بردبار، با وفا، دوست و همچنین پیامبر خدا (ص) او را عالم آل محمد (ص) نامیدند.
صلوات خاصه امام رضا(ع): اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى عَلِیِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا الْمُرْتَضَى الْإِمَامِ التَّقِیِّ النَّقِیِ وَ حُجَّتِکَ عَلَى مَنْ فَوْقَ الْأَرْضِ وَ مَنْ تَحْتَ الثَّرَى الصِّدِّیقِ الشَّهِیدِصَلاَةً کَثِیرَةً تَامَّةً زَاکِیَةً مُتَوَاصِلَةً مُتَوَاتِرَةً مُتَرَادِفَةً کَأَفْضَلِ مَا صَلَّیْتَ عَلَى أَحَدٍ مِنْ أَوْلِیَائِکَ (بار الها درود و رحمت فرست بر على بن موسى الرضا پسندیده پیشواى پارسا و منزه و حجت تو بر هر که روى زمین است و هر که زیر خاک بسیار راستگو و شهید درود و رحمتى فراوان و کامل و با برکت و متصل و پیوست و پیاپى و دنبال هم هم‌چون بهترین رحمتى که بر یکى از اولیائت فرستادى).
در زمینه ادبیات و هنر نیز کتاب‌های فراوانی با محوریت امام هشتم نگارش یافته، از جمله داستان "ولایت عشق" که بعدها از روی آن فیلمنامه سریال "ولایت عشق" نوشته شد و "رضا، رضا" داستانی بر اساس زندگی امام رضا (ع) نوشته فریبا کلهر را می‌توان نام برد. رمان داستانی سعید تشکری با عنوان "ولادت" و رمان بلند "اقیانوس مشرق" اثر مجید پورولی نیز از رمان‌های مطرح با موضوع زندگی حضرت علی بن موسی الرضا (ع) است. کتاب "ضامن آهو" نیز معرف 110 اثر هنری مطرح در زمینه‌های خطاطی، تهذیب، نگاره، عکاسی و دیگر زمینه‌های هنری با موضوع امام هشتم است.
معرفی 30 عنوان کتاب با محوریت زندگی امام رضا (ع):
1- "درد دل‌هایی ناتمام با امام رضا (ع)" نویسنده سیدمحمد سادات‌اخوی، انتشارات آستان قدس رضوی
2- "آئینه مهر" (نگاهی به القاب امام علی بن موسی‌الرضا (ع) نویسنده محسن رجبی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی
3- "احادیث کاشی‌های زرین‌فام حرم مطهر امام رضا (ع)" نویسنده عبدالله قوچانی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی
4- "ادیان از نگاه امام رضا (ع)" نویسنده محمد نجاری‌سهل‌آباد، موسسه فرهنگی انتشاراتی خاتم
5- "از آستان عشق: سیری در زندگی و شعر ملک‌الشعراهای بارگاه امام رضا (ع)" نویسنده جعفر عشقی و رضا نظامی‌سریدار، طنین قلم
6- "از چشمه تا دریا: حکایاتی از زندگی امام رضا (ع)" نویسنده غلامرضا حیدری‌ابهری زیرنظر سیدمحمود مرویان‌حسینی، آستان قدس رضوی
7- "الفبای آهوهای بست پایین: مجموعه گفتارهای ادبی رضوی عرض ادب الفبا با آستان امام رضا (ع)"، نویسنده سیدمحمد سادات‌اخوی، انتشارات آستان قدس رضوی
8- "الگوی کاربردی مناظره برگرفته از مناظرات امام رضا (ع)" نویسنده فریبا رضازاده‌کهنکی، به نشر
9- "امام رضا (ع)" نویسنده محمدرضا ناجی، دفتر پژوهش‌های فرهنگی
10- "امام رضا (ع)" شاعر رضوان داستانپور، اکرام
11- "امام رضا (ع) (تاریخ و سیره)" نویسنده محمدباقر پورامینی، دفتر نشر معارف
12- "امام رضا (ع) چگونه شخصیتی داشتند؟" گردآورنده هانیه علیزاده‌نوروزبلاغی
13- "امام رضا (ع) در آثار دانشمندان اهل سنت" نویسنده محمدرضا عطایی، به نشر
14- "امام رضا (ع) و ایران" نویسنده سیدحسین حر، دفتر نشر معارف
15- "امام رضا (ع) و زندگی: گزارش‌ها و داستان‌هایی کوتاه از زندگی و شیوه رفتاری امام رضا (ع)" نویسنده مهدی غلامعلی، به نشر
16- "امام رضای مهربان" شاعر سیدمحمد مهاجرانی، جمال
17- "نگاهی به زندگی امام رضا (ع)" گردآورنده عباس قمی به‌اهتمام سعید محمدی، افرود
18- "امام هشتم (ع): زندگینامه / معجزات و کرامات / سیمای امام رضا (ع) در شعر شاعران" نویسنده علی مقصودی، روزگار
19- "جایگاه هدایتی امام رضا (ع) در برون‌رفت از بحران‌های اعتقادی" نویسنده نجمه رشیدی‌کیا، به نشر
20- "چهل چراغ" چهل حدیث گهربار امام رضا (ع) نویسنده علیرضا رادمان، گراد
21- "چهل حدیث در فضیلت زیارت امام رضا (ع)" نویسنده سیدجعفر موسوی‌نسب، همای غدیر
22- "مهر ولایت در آسمان ایران (نگاهی به زندگانی و ابعاد شخصیتی حضرت رضا (ع)"، نویسنده علی کریمی‌جهرمی، بوستان کتاب
23- "چکیده زندگانی امام رضا (ع)" نویسنده حسین استادولی، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر
24- "کبوتران خونین بال حرم" جلوهایی از محبت شهدا به ساحت مقدس علی‌بن موسی‌الرضا (ع) و کرامات آن حضرت به آنان، نویسنده:حسین نظری، ستارگان درخشان
25- "یک قمقمه دریا" صد قصه و نکته از زندگی امام رضا (ع) نویسنده محمدهادی زاهدی، به نشر
26- "خانواده و تغذیه سالم از نگاه امام رضا (ع)" نویسنده مصطفی علیزاده و ملیحه نجاری‌سهل‌آباد
27- "خواندنی‌هایی از امام رضا (ع) از ولایت تا شهادت" نویسنده یحیی علوی‌فرد
28- "داستان‌هایی از زندگی امام رضا (ع)" نویسنده محمود پوروهاب
29- "راز آن بوی شگفت" داستانی براساس زندگی امام رضا (ع)" نویسنده فریبا کلهر، به نشر
30- "زندگانی سیاسی هشتمین امام حضرت علی‌بن موسی‌الرضا (ع)" نویسنده جعفرمرتضی عاملی، مترجم خلیل خلیلیان، دفتر نشر فرهنگ اسلامی
امام هشتم شیعیان یکی از محبوب‌ترین معصومین در میان ایرانیان است و شاعران در ستایش، مدح و وصف ایشان اشعار زیادی سروده‌اند. نمونه‌هایی از این اشعار:
بی‌نام و نشانیم یا ضامن آهو
بی‌شوکت و شانیم یا ضامن آهو
از شان تو گوییم شوکت ز تو جوییم
نام از تو ستانیم یا ضامن آهو
حیران‌شدگانیم خسران‌زدگانیم
جویای زمانیم یا ضامن آهو
دوریم ز رویت بگذار به کویت
یک چند بمانیم یا ضامن آهو
داریم هوایت بگذار به پایت
اشکی بفشانیم یا ضامن آهو
بگذار به خاکت تن را بفشانیم
جان را برهانیم یا ضامن آهو
آورده به لب جان دل داده به طوفان
موج حدثانیم یا ضامن آهو
سر بر سر دست است
جان دل به تو بسته است
خسته دل و جانیم یا ضامن آهو
سوز دل ما را بنشان بنشینیم
بنشین بنشانم یا ضامن آهو
کاهی سرخاکی خاکی به مغاکی
بی‌نام و نشانیم یا ضامن آهو
مظاهر مصفا
دل‌ها که آرزوی امام رضا کنند
گویا زیارت علی مرتضی کنند
در سینه می‌تپد دل شیدای شیعیان
هر دم که آرزوی امام رضا کنند
در حسرت طواف تو ای آشیان قدس
مرغان شکسته پر، چه پرها که وا کنند
زان کیمیای گنبد و گلدسته طلا
مس‌های قلب خویش، فقیران طلا کنند
یک کاروان شوق به سودای مشهدند
کآن صحن را به شور و نوا کربلا کنند
چاوش اگر به اهل قبور این صلا دهند
خیزند مردگان و قیامت به پا کنند
ما را جواب کرده طبیبان می‌رویم
آنجا که دردها را به نگاهی دوا کنند
فرض است آن زیارت و باید ادا به وقت
خوبان چرا نماز خدا را قضا کنند؟
بیگانه را چه ذوق غم و لذت حضور
این‌ها حکایتی که با آشنا کنند
آن چشمه‌های ذوق غم و صفا‌گوی خدا را
چشمی هم از کرم به من بی‌صفا کنند
ای کعبه توشه طلبی با پیادگان
تا چند التماس به باد صبا کنند
سودای اهل بیت برد سود عاقبت
سوداگران، معامله گو با خدا کنند
زان لعل و خط سبز، نباتی و مصحفی
تا اهل دل مصالحه با ماسوا کنند
با شاه عرضه کن سخن عشق شهریار
اما نه زاهدانه که روی و ریا کنند
شهریار
چشمه‌های خروشان تو را می‌شناسند
موج‌های پریشان تو را می‌شناسند
پرسش تشنگی را تو آبی، جوابی
ریگ‌های بیابان تو را می‌شناسند
نام تو رخصت رویش است و طراوت
زین سبب برگ و باران تو را می‌شناسند
هم تو گل‌های این باغ را می‌شناسی
هم تمام شهیدان تو را می‌شناسند
از نشابور بر موجی از "لا" گذشتی
ای که امواج طوفان تو را می‌شناسند
بوی توحید مشروط بر بودن توست
ای که آیات قرآن تو را می‌شناسند
گرچه روی از همه خلق پوشیده داری
آی پیدای پنهان تو را می‌شناسند
اینک ای خوب، فصل غریبی سر آمد
چون تمام غریبان تو را می‌شناسند
کاش من هم عبور تو را دیده بودم
کوچه‌های خراسان تو را می‌شناسند
قیصر امین پور
ای راهب کلیسا دیـگر مزن به ناقوس
خاموش کن صدارا، نقاره می‌زند طوس
آیا مسیح ایران کم داده مرده را جان
جانی دوباره بردار با ما بیا بـه پابـوس
آنجا که خادمینش از روی زائرینش
گرد سفـر بگیرند با بال ناز طاووس
خورشید آسمان‌ها در پیش گنبـد او
رنگی ندارد آری چیزی شبیـه فانوس
رویای ناتمامم ساعات در حرم بود
باقی عمر اما افسـوس بود و کابوس
وقتی رسیدی آنجا در آن حریم زیبا
زانو بزن به پای بیدار خفته در طوس…
سیدحمیدرضا برقعی
سلام ای غریب غریبان سلام
سلام ای طبیب طبیبان سلام
الا ماهتاب شبستان توس
الا حضرت نور! شمس الشموس
غریبم من از راه دور آمدم
به دنبال یک جرعه نور آمدم
شبم ، آه یک جرعه ماهم بده
پناهی ندارم پناهم بده
ببخشا اگر دور و دیر آمدم
جوان بودم ، امروز پیر آمدم
منم زائری خام و بی ادعا
کبوتر کبوتر کبوتر دعا
اگر مست و مسرور و شاد آمدم
من از سمت باب الجواد آمدم
من از عطر نامت بهاری شدم
تو را دیدم آیینه کاری شدم
تو این خاک را رنگ و بو داده‌ای
به ایران من آبرو داده‌ای
ببخشای این عاشق ساده را
ببخشای این روستا زاده را
تو را دیدم و روشنایی شدم
علی ابن موسی الرضایی شدم
سعید بیابانکی
خراسان در خراسان نور در جان تو می‌چرخد
مگر خورشید در چاک گریبان تو می‌چرخد؟
خراسان مهر دریا می‌‌شود با گام‌های تـو
به دست ابرها تسبیح باران تو می‌چرخد
اگر شوق وصالت نیست در آیینه‌‌ها، درها
چرا آیینه در آیینه، ایوان تو می‌چرخد
طواف عاشقان هم بر مدار چشم‌های توست
سماع صوفیان هم گرد عرفان تو می‌چرخد
به سقاخانه‌ات زیباست رقص کاسه‌های نور
در این پیمانه، آن پیمانه، پیمان تو می‌چرخد
بیابان در بیابان گرگ شد، هـــر کوه، صیادی
چقدر آهوی زخمی در شبستان تو می‌چرخد
در این آدینه لبریز از آغاز گل، شاعـر!
شروع تازه‌‌ای در بیت پایان تو می‌چرخد
علیرضا قزوه
هـر سـحر آفتاب من مولاست
همه شب ها شهاب من مولاست
به خراسان که جز کویرى نیست
عـلـت انـتـساب من مولاست
سـینه‌ام دست رد زعالم خورد
آن کـه داده جواب من مولاست
از هـر آن چه به عمر دل بستم
بـهـتـرین انتخاب من مولاست
ورشـکستم به دور از این درگاه
چـون تـمام حساب من مولاست
مصطفی محدثی خراسانی