سرویس سینمایی هنرآنلاین: در سینمای ایران از دهه 1360 به بعد قوانین و قواعد خاصی شکل گرفت که یکی از آن‌ها دریافت پروانه ساخت پیش از تولید فیلم بود. در ادامه، این روند خود به دو بخش پروانه ساخت ویدئویی و پروانه ساخت سینمایی تبدیل شد.
در آن دوران که فیلم‌ها به شکل آنالوگ فیلمبرداری می‌شدند و در قالب آثار 35 میلی‌متری و 16 میلی‌متری بودند، مفهوم پروانه سینمایی کاملاً جا افتاده بود و فیلمسازان از آن پیروی می‌کردند. رفته‌رفته با ورود ویدئو و جدی شدن آن در آثار سینمایی، پروانه ویدئویی که عمدتاً برای موارد شبکه نمایش خانگی تولید می‌شدند رنگ و بوی دیگری به خود گرفت. درنهایت ساخت و تولید آثار سینمایی به‌طورکلی به سمت دنیای دیجیتال رفت و امروز دیگر اثری به شیوه آنالوگ تولید نمی‌شود. درواقع دوربین‌های فیلمبرداری همگی تبدیل به دوربین‌های دیجیتالی شده‌اند و پروانه ساخت سینمایی و ویدئویی دیگر معنا و مفهوم سابق را ندارد و در واقع هر دو پروانه‌ها به نوعی یکی هستند.
در حال حاضر مکانیسم سینما نسبت به چند سال گذشته تغییر کرده است، چرا که کمتر از یک دهه قبل، کارگردان‌های فیلم اول برای ساخت یک فیلم سینمایی به مجوز فیلم 35 میلی‌متری نیاز داشتند، اما در این سال‌ها با پیشرفت تکنولوژی و غالب شدن سیستم دیجیتال، عملاً با مناسبات جدیدی روبرو شدیم چرا که پیش از این در وزارت ارشاد دو شورای پروانه ساخت فیلم سینمایی و ویدیویی وجود داشت و البته هنوز هم این سیستم وجود دارد.
در گذشته ماهیت این دو شورا معنا‌دار بود، اما در حال حاضر که بیشتر فیلم‌ها با تکنیک دیجیتال ساخته می‌شوند و تفکیکی بین ساخت فیلم سینمایی و ویدیویی وجود ندارد، این تمایز و تفاوت فقط در اسم این دو شورا دیده می‌شود. مناسبات تغییر کرده است و اساساً همه فیلمسازان نیازی به حمایت بنیاد سینمایی فارابی یا مراجعی از این دست برای دریافت دوربین 35 میلی‌متری و فیلم آنالوگ ندارند. همچنین در شرایطی که بسیاری از کارگردان‌های فیلم اول برای دریافت پروانه ساخت سینمایی با سخت‌گیری روبرو می‌شوند، دریافت پروانه ساخت ویدیویی راحت‌تر به نظر می‌رسد.
هرچند در پروانه ویدیویی هم ذکر می‌شود که این آثار اجازه حضور در جشنواره‌ها را دارند و فقط حق اکران سینمایی ندارند، اما در نهایت وقتی یک فیلم با پروانه ویدیویی به‌خوبی ساخته شده باشد در یک شورای سه نفره در وزارت ارشاد، اثر بررسی و پس از تأیید، پروانه سینمایی دریافت می‌کند و همین عامل نیز موجب شده است تا بسیاری نسبت به این معضل واکنش نشان دهند.
امروز فیلم‌هایی که با پروانه ویدئویی ساخته می‌شوند، بعضاً در گروه هنر و تجربه به نمایش درمی‌آیند و عنوان فیلم‌های تجربی را نیز به خود می‌گیرند، در حالی که دریافت پروانه سینمایی نیز الزاماً به معنا و مفهوم این نیست که اثر در گروه اصلی به نمایش درآید؛ بنابراین معنا و مفهوم تفکیک این دو مجوز در بخش اکران نیز در شاکله اصلی خود تغییر کرده و از میان رفته است.
در همین راستا حسین انتظامی رئیس سازمان سینمایی پس از ورود به این حوزه و دریافت حکم ریاست، اقدام به ادغام و کوچک‌سازی زیرمجموعه‌های سازمان سینمایی کرد. در نخستین گام ادغام موسسه رسانه‌های تصویری صورت گرفت. در گام دوم بحث ادغام شورای سینمایی و شورای ویدئویی مطرح شد. در حال حاضر زیرساخت‌های این طرح در حال بررسی است و به‌زودی وضعیت آن اعلام خواهد شد. در این زمینه نظر چند کارگردان سینما را گردآوری کرده‌ایم.
اجازه دهند فیلمساز کارش را انجام دهد
مرجان اشرفی‌زاده کارگردان دراین‌باره معتقد است، با شرایطی که امروز وجود دارد معمولاً بدون ذکر نام تغییر مجوز اتفاق می‌افتد و شاید بد نباشد که دست‌اندازها کمتر شود و دوستان شورای صدور پروانه اجازه دهند فیلمساز کارش را انجام دهد و بعد درباره نوع آن تصمیم بگیرند. عملاً این اتفاق در سینمای ایران در حال افتادن است و حذف پروانه ویدئویی و سینمایی بسیار بهتر است، چرا که گاهی فیلم‌ها با پروانه ویدئویی تولید می‌شوند، اما در ادامه و در روند اکران تغییر وضعیت می‌دهند. ضمن این که با توجه به جمع‌آوری نگاتیو و دیجیتالی شدن عملاً این پروانه‌ها با هم ترکیب شده‌اند و دیگر مفهوم مجزایی ندارند. درواقع این تفاوت جدی وجود ندارد و فیلم‌ها چه سینمایی و چه ویدئویی هر دو به شیوه دیجیتالی تولید می‌شوند.
زیرمجموعه شدن یک اداره کل تفاوتی به حال ما ندارد
بهمن کامیار تهیه‌کننده و کارگردان نیز در این زمینه به صبا می‌گوید: ظاهر این موضوع با واقعیت آن که مدیران قصد انجام آن را دارند متفاوت است. در فرض اول من فکر می‌کنم که اجرای این طرح به معنای ادغام زیرمجموعه‌های سازمان سینمایی است تا این دو سازمان به یک اداره تبدیل شوند که چندان تفاوتی در روند کار ما سینماگران نخواهد داشت و بیشتر توجه بر کوچک‌سازی زیرمجموعه‌های سازمان سینمایی است که قصد دارند دو اداره را به یک اداره تبدیل کنند.
وی ادامه داد: اما اگر قرار است اعضای شوراها واحد شوند، به نظر من این موضوع قابل دفاع نیست، چون ما در حال حاضر هم برای دریافت پروانه ساخت و نمایش ماه‌ها انتظار می‌کشیم و اگر قرار باشد هردو حوزه توسط یک گروه اداره شود این موضوع باعث افزایش حجم کار آن‌ها و معطلی بیشتر ما سینماگران خواهد شد و اگر قرار بر انجام فرضیه دوم باشد من خیلی موافق آن نیستم.
کامیار با اشاره به این که تصور می‌کند فرضیه اول درست است و سازمان سینمایی به دنبال کوچک‌سازی زیرمجموعه‌های این سازمان است ادامه داد: اگر ادغام‌ها با این هدف انجام شود، در کار ما تأثیری نخواهد داشت و این‌گونه است که ما همچنان دو شورا برای پروانه ساخت و نمایش فیلم‌های سینمایی و ویدیویی خواهیم داشت، با این تفاوت که همه این‌ها زیرمجموعه یک اداره کل قرار می‌گیرند و این برای من سینماگر نکته مثبت و منفی نخواهد داشت.
هدف از ادغام چیست؟
ابراهیم ایرج‌زاد کارگردان نیز دراین‌باره به سینماپرس گفت: اول باید دید هدف از ادغام چیست و به چه شکلی صورت می‌گیرد. شورای پروانه ساخت و نمایش عضوهای مشترکی دارند اما عضو غیرمشترک هم دارند، اگر این موضوع به این معنی است که اعضا مشترک شوند به نظرم در اصل قضیه تفاوتی ایجاد نمی‌کند چرا که بحث اصلی فیلمسازان در مرحله اول پروانه ساخت است که باید مدام درباره فیلمنامه خود توضیح دهند، بنابراین باید صبر کنیم و با اعلام قانون جدید ببینیم این موضوع چه شکلی دارد و بعد راجع به آن نظر دهیم.
ایرج زاد با اشاره به اینکه یکی از مسائلی که اهالی سینما را با مشکل روبه‌رو کرده روند دریافت پروانه ساخت و نمایش است، اذعان کرد: آن‌گونه که از سخن و عمل حسین انتظامی رئیس سازمان سینمایی به نظر می‌آید، هدف او این است که پروتکل‌ها به نحوی طراحی شود که این بی‌زمانی از بین برود و فیلمساز بداند هر زمانی که درخواستش در شورا ثبت می‌شود در یک بازه زمانی مشخص نتیجه شورا را می‌گیرد و از آن طرف شورا هم باید این تعامل را با فیلمساز برقرار کند و با ایجاد اعتماد با شک و سوظن به ما فیلمسازها نگاه نشود.
نیازمند نوسازی و تغییرات هستیم
پویا بادکوبه دیگر فیلمساز جوان سینمای ایران نیز در گفت‌وگو با صبا درباره طرح ادغام پروانه ساخت فیلم‌های سینمایی و ویدیویی که در دستور کار سازمان سینمایی است گفت: بزرگ‌ترین دغدغه همه فیلمسازان ایرانی این است که بتوانند از مراحل سخت و صعب‌العبور پروانه ساخت عبور کنند. بعضی از ما فیلمسازان اول، دو سال برای دریافت پروانه ساخت پشت درهای وزارت ارشاد ایستاده‌ایم و این دو سال زمان کمی نیست. در این زمان دو ساله از نظر اقتصادی اتفاقات زیادی در کشور می‌افتد. فیلمسازی وابستگی زیادی به فضای اقتصادی دارد و این انتظارها ساخت فیلم‌ها را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
او ادامه داد: آقای حسین انتظامی رئیس سازمان سینمایی در جلسه‌ای که با فیلمسازان داشتند، تأکید کردند که تلاش می‌کنند این مراحل کوتاه‌تر شود و چشم‌انداز وی ادغام پروانه ساخت و نمایش بود که به نظرم اتفاق بسیار خوبی است.
بادکوبه با بیان اینکه هیچ موافقتی با مجزا بودن پروانه‌ها ندارد، اضافه کرد: اصلاً نمی‌دانم چرا باید پروانه‌ها از هم جدا باشند، ما احتیاج داریم سینمای نو داشته باشیم و این تغییرات و نوگرایی‌ها در روند رو به رشد سینما به ما کمک می‌کند. یکی از راه‌هایی که ممکن است بتواند گرفتن پروانه ساخت را آسان‌تر کند، ادغام پروانه‌هاست.
کارگردان "درساژ" اضافه کرد: درعین‌حال می‌توان گفت در حال حاضر، نبود نظارت کیفی باعث شده که فیلم‌های ویدیویی جدی گرفته نشوند و چون قرار است در حوزه ویدیویی ساخته شود به‌راحتی به آن پروانه داده می‌شود. آقای انتظامی باید قوانین بالادستی را مورد بازبینی قرار دهند زیرا بعضی از قوانین که سال‌ها پیش وضع شده‌اند دیگر با شرایط حال حاضر سنخیت ندارند. این که پروانه‌های ساخت یکی شوند، درمجموع دردی از ما دوا نمی‌کند و نیاز به تغییرات بنیادی‌تری داریم. بسیاری از این مشکلات به دلیل قوانینی است که سال‌های گذشته وضع شده و به قوت خود باقی مانده است. شورای پروانه ساخت به شکلی تکراری، روند کار خود را ادامه می‌دهد و چه اشکالی دارد در ساختار آن تغییراتی اتفاق بیفتد؟ یکی کردن پروانه ساخت و نمایش فیلم‌های سینمایی و ویدیویی خوبی‌ها و بدی‌هایی دارد ولی در کل تغییری ایجاد نمی‌کند و باید به دنبال موارد بنیادی‌تر باشیم.
امیدوارم دوستان مسئله زمان را در نظر داشته باشند
حسین نمازی دیگر فیلمساز نیز درباره تلفیق پروانه‌های ساخت و تأثیر آن بر روند کاری فیلمسازان گفت: فیلم، فیلم است. این تفاوت پروانه در گذشته مطرح بود که نگاتیو بود و برخی به دنبال پخش کار خود در تلویزیون بودند و به‌صورت ویدئویی کار می‌کردند، اما امروز سینما و ویدئو از این منظر دیگر تفاوت معنایی ندارند. از سوی دیگر بحث VODها مطرح است. امروز تعداد آثار ویدئویی بسیار زیاد است و اگر برنامه‌ای برای صدور پروانه این آثار باشد، هر ماه به تعداد آثار پشت صف افزوده می‌شود. همین حالا که تفکیک وجود دارد، زمان زیادی صرف می‌شود تا پروانه ساخت صادر شود. اگر قرار باشد بررسی آثار ویدئویی نیز در این روند گنجانده شود، عملاً ترافیک بسیار زیادی ایجاد می‌شود و در زمان‌های اوج ترافیک، مثلاً تابستان و پاییز که همه می‌خواهند فیلم‌های خود را به جشنواره فیلم فجر برسانند، این صف‌ها طویل‌تر نیز می‌شود. امیدوارم دوستان مسئله زمان را در نظر داشته باشند که از سرعت بیشتری برخوردار و این روند تسهیل شود.
----
حال باید دید تحقیقات زیرمجموعه رئیس سازمان سینمایی به کجا ختم می‌شود و آیا این ادغام صرفاً در راستای کوچک‌سازی شکل می‌گیرد یا این که در کل قوانین ساختاری ساخت و اکران آثار سینمایی تأثیرگذار بوده و سینماگران می‌توانند در این راستا آسوده و با فراغ بال بیشتری اقدام به ساخت آثار سینمایی کنند.