سرویس موسیقی هنرآنلاین: انجمن موسیقی ایران با همکاری معاونت فرهنگی و هنری فرهنگستان هنر به مناسبت ماه مبارک رمضان مراسم مناجات‌خوانی را در سالن ایران عصر روز چهارشنبه 9 خردادماه برگزار کرد.
بعد از پخش سرود ملی و آیاتی چند از قرآن کریم این مراسم با حضور هنرمندان آغاز به کار کرد.
در ابتدای برنامه هوشنگ جاوید پژوهشگر موسیقی نواحی گفت: امروز شاهد اجرای هنرمندی از بوشهر هستیم که بعد از 16 سال دوری از صحنه در این برنامه اجرا خواهد داشت. همچنین ما امروز علاوه بر میزبانی این هنرمندان ارزشمند از جوانان هنرمندی هم دعوت کردیم که تصمیم دارند موسیقی منطقه سراوان از جمله ذکرهای صاحبی را برای شما اجرا کنند. این قطعات به نوعی برای اولین بار است که در تهران اجرا می‌شوند.
او ادامه داد: تاریخچه مناجات در ایران مربوط به سالیان قبل از پیش از ظهور زرتشت و اسلام است و طبق آمار بدست آمده از نقوش و نگاره‌ها اولین مناجات‌ها در یسناها دین زرتشت بوده است. در نگاه زرتشت، نفس بشری مانند صحنه جهان، نبردگاه ارواح پاک با ارواح پلید است. به این ترتیب هر فرد در قالب سربازی قرار می‌گیرد که خواه ناخواه در صف خدا یا شیطان می‌جنگد و چون رسیدن به پندار نیک به تکیه گاهی قدرتمند نیاز داشت، در فوق طبیعت آن را می‌جستند.
این پژوهشگر موسیقی اضافه کرد: جنبه اخلاقی، دینی و الهی زرتشت، شگفت‌انگیز جلوه می‌کند و شرافت نهفته در آن، انسان را به ارتباط با خالقش وادار می‌کند و با اندیشه پاک به او می‌فهماند که با کمال آزادی در راه روشن حقیقت گام بر می‌دارد. پس به گفتگو نشستن با معبود و راز دل با او گفتن، از راه‌های نزدیک انسان با خداوند شد و چون فرهنگی ریشه‌دار و به شکلی ژرف در بین ایرانیان گسترش یافت و مناجات از دستورات لازم الاجرای درباریان و مردم شد. به هر ترتیب از داستان روی کار آمدن خسرو پرویز، بر اساس سند پژوهشی شاهنامه که فردوسی به ما می‌دهد، رسم مناجات سحرگاهی در ایران و بین شاهان ایرانی مرسوم بوده و باید اجرای می‌کرده‌اند. در این داستان، آنگاه که "نجبای" درباری که خود از مغان زرتشتی محسوب می‌شدند، هرمز را کودتا نابینا کرده بود تا پسرش خسرو پرویز را به جای او بنشانند. خسروی پرویز نادم از کار نجبا به دیدار او می‌روند و به هرمز می‌گوید اگر خواسته‌ای داری بیان کن تا انجامش دهم. هرمز سه خواسته بیان می‌کند که نخستین آنها قطع نکردن آوازهای سحری است و اینکه خسروپرویز آن را بخواند.
سپس از از محمدرضا اسحاقی از مازندران برای اجرای برنامه دعوت بعمل آورد.
جاوید بعد از اولین اجرای صحنه‌ای ضمن پرداختن به هنر بسم‌ا.. خوانی گفت: اگر بخواهیم مروری بر این بخش داشته باشیم باید بگویم متاسفانه تعداد کمی از جمله محمدرضا اسحاقی در این رشته باقی مانده و در طی این 70 سال آنطور که باید به این هنر توجه و پرداخته نشده است. تاسف اصلی آنجاست که این هنر از دل مناجات‌خوانی بیرون آمده که امروز بطور کامل در حال فراموشی است.
این کارشناس موسیقی در بخش دیگری از صحبتهایش به نقش مهم مناجات‌خوانی اشاره کرد و گفت: با اینکه این هنر بسیار جدی و قابل تامل است اما ما کمتر به آن توجه داریم و از آن غافل شده‌ایم، باید اذعان کنم که این هنر تاریخچه طولانی داشته و ایرانیان کهن نیز از آن بهره زیادی در طول زمان برده‌اند گرچه این هنر در طول تاریخ با تحولات و تغییرات فراوانی رو به رو شده است.
بخش دوم اجرای صحنه‌ای با کرم میرزا زبردست از بوشهر همراه شد. این هنرمند یکی از شروه‌خوانان برجسته جنوب ایران و جزو مداحان بنام بوشهر نیز بحساب می‌آید.
در ادامه برنامه جاوید ضمن تقدیر فراوان از استاد زبردست بیان کرد: مناجات، چه در ادب و چه در موسیقی سبک به شمار نمی‌آید، بلکه موضوع یا گونه‌ای با کارکردهای گوناگون شناختی، عقیدتی و اجتماعی است که همواره از هنرها به ویژه موسیقی بهره‌مند شده است. در ادب مناجات در دسته ادب آموزشی قرار می‌گیرد که گونه‌ای ارشاد و تبلیغ غیرمستقیم مفاهیم اخلاقی، دینی و مذهبی در آن نهفته است و چون چارچوب اصلی خوانندگان مردمی، ادب آموزشی بوده و هست، بنابراین مناجات‌خوانی از وظایف آنها به شمار می‌آید. بخش پراهمیت از بهره‌های مناجات‌سرایی و مناجات‌خوانی، شناساندن ذات احدیت برای دیگران است، یعنی گونه‌ای بیان برداشت اندیشه خود از خدا برای شنوندگان، به همین دلیل کار نیایشگر یا سحوری خوان، یا مناجات خوان برای ارائه مفاهیم دشوار می‌شود، زیرا بیان ساده و راحت مخاطب را به سویی می‌کشاند تا با بیان بی‌پرده دردها و رنج‌های درونی‌اش به آرامش روانی دست یابد، به این سبب مناجات‌خوانی را در ردیف موسیقی درمانی نیز به شمار آورد. چنان که نیاکان ما به این حقیقت دست یافته و در سِحر مناجات سرایی باب توبه را باز کرده بودند.
او همچنین گفت: مناجات راهی برای بیان نیازهای مادی و معنوی با درونی به شکل آزاد، راحت و صریح و بی‌پرده و نائب با خالق برای ارتباط خود با خالق پدید آورده که شامل چهار وجه است، خود با خویشتن، با خداوند، با جهان هستی و خود با هم نوع بود اما گاهی به وجهی دیگر در این ارتباط نیز بر می‌خوریم که من آن را وجه سیاسی نامیده‌ام چرا که مناجات را در حجاب پند و حکمت قرار داده و اندیشه خود و دریافت‌هایش را از این راه به جامعه انتقال می‌دهد. شاخص‌ترین گونه این مناجات‌ها برای امام سجاد (ع) است که بهترین درس سیاسی است و ستیز اجتماعی را با کوبنده‌ترین کلمات در چارچوب مناجات و دعا به گوش مردم می‌رساند.
بخش سوم اجراها با احد ملکی از آذربایجان همراه بود. این هنرمند مناجات خوانی منطقه خود را با زبان آذری به زیبایی هرچه تمام‌تر اجرا کرد.
سپس جاوید به ادامه صحبت‌های خود پرداخت و گفت: در مناجات تعصبات قومی و نژادی منطقه‌ای در ارائه کنار گذاشته می‌شود و آنچه مدنظر است خدا ، ایمان و یقین افراد و مخاطب است که هدف آن وحدت اندیشه ایجادی از سوی اجراکننده قرار می‌گرفته است. همین قدرت موجب گردید تا نگاه ژرف‌تری از سوی نیاکان پدید آمده که نباید ساده‌انگارانه از کنار آن گذر کنیم، چرا که هنر مناجات‌خوانی پس از مغول با ادوات موسیقی اجرا می‌شده است.
وی افزود: با این کار در حقیقت هنرمندان موسیقی ورز بومی که به عنوان یک رسانه عمومی در زمان خود به اشاعه فرهنگ می‌پرداختند، به خداجویی و تشویق مردم به ارتباط گرفتن با خداوند حتی در شادترین "آنات خصوصی" هم پرداختند چون آنان با آموزش‌هایی که می‌دیدند به این حقیقت دست پیدا می‌کردند که عاشقانه‌ترین راه ارتباط با خداوند زبان نیایش است و این خداوند است که زخمه‌های محبت خود را بر تارهای دل و جان آنها می‌زند. به هر صورت هدف از ایجاد و گسترش مناجات‌خوانی و مناجات‌سرایی ضرورت فرهنگ‌سازی و انتقال سجایای یک قوم و ملت به نسل‌های بعد بوده و مناجات‌خوان باید ارتباط دقیق و درستی با مطلبی که از سوی او ادا می‌شود، برقرار کند.
این مدرس دانشگاه در بخش پایانی صحبتهایش هم گفت: در پایان این مهم را باید بگویم که از هنر مناجات‌خوانی ضرورت پدیدآمدن هنرهای بسم ا... خوانی و صلوات خوانی هم پدید آمد که هرکدام دارای ویژگی‌های خود هستند که جای پردازش در وقتی دیگر دارد. افزون بر آن در هنر مناجات سرایی به لحاظ جمال شناسی متون اگر نیاز به ورود باشد به بیکران تفاسیری از توسل، مدد، عشق، سوگ، سور، خبر، اوقات خاص یا حتی اعیاد ملی نیز بر می‌خوریم که هرکدام جای پژوهش و بررسی و نگاهی نو دارد که تاکنون هیچ یک از دستگاه‌های فرهنگی و هنری کشورمان به آن نپرداخته‌اند.
اجرای حمیدا... سیدزاده از سراوان به همراهی حسینی‌نژاد حسن ختام این برنامه بود.
شاهین فرهت از جمله مهمانان ویژه این برنامه بود.
در ماه مبارک رمضان امسال نیز همچون سایر نقاط کشور، تاکنون با همکاری انجمن موسیقی استان‌های خراسان رضوی، مازندران و شیراز و با حضور هنرمندانی همچون وحید تاج، محمد معتمدی، عبدالحسین مختاباد، بامداد فلاحتی و اساتید آواز استانی، ویژه برنامه‌‌های مناجات خوانی برگزار و یا در حال برگزاری است.