سرویس موسیقی هنرآنلاین: عید نوروز، یکی از قدیمی‌ترین و خجسته‌ترین رسوم ایران باستان است که به عنوان پیام‌آور بهار، شادی، صلح و نو شدن جشن گرفته می‌شود. نوروز به عنوان بخشی از فرهنگ ایران، با شعر، ادبیات، موسیقی، معماری، لباس و دیگر هنرها عجین شده و هر کدام از این‌ها نقش ویژه‌ای در این عید باستانی دارند.
موسیقی از دیرباز بخشی از آیین نوروزی بوده است. آن‌گونه که مورخان آورده‌اند، در دوران ساسانی، جوان‌های بشاش در کوچه و برزن، سرنازنان و دهل‌کوبان به رقص در می‌آمدند و تحویل سال را جشن می‌گرفتند. خنیاگران نوروزی هم نوروزخوانی می‌کردند و مردم را در میدان شهر گرد می‌آوردند و از آنان عیدی می‌گرفتند. ضمن این‌که موسیقی در طول ایام نوروز نیز به عنوان بخش جدایی‌ناپذیر آیین‌های نوروزی در همه جای شهر حضور داشته و از گوشه و کنار صدای موسیقی می‌آمده است.
موسیقی نوروزی که امروزه در عمل منسوخ شده است و فقط در یک سری جاهای خاص اجرا می‌شود، موسیقی شاد و طرب‌انگیزی بوده و با سرنا، کرنا، دهل، کوس و نقاره نواخته می‌شده است. این موسیقی بر اساس اشعار بهارانه و نوروزی خوانده می‌شده که آن هم امروز مثل گذشته رونق ندارد و در میان شعرای نسل جدید کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.
محمد رضا درویشی، پژوهشگر موسیقی نواحی ایران در کتاب نوروزخوانی خود به موسیقی نوروز و بهار پرداخته و آن را به چهار دسته آیین نوروزخوانی، ترانه‌های نوروزی، ردیف دستگاهی و موسیقی قدیم ایران و نمایش‌ها و خرده نمایش‌ها همراه با موسیقی تقسیم‌بندی کرده است که هر کدام از این‌ها هم تعاریف و تقسیم‌بندی‌های مختص به خودشان را دارند.
نوروزخوانی یا بهارخوانی از جمله آیین‌های کهن ایرانی است. نوروزخوانان، خنیاگران گم‌نام و دوره‌گردی بودند که از حدود ۱۵ روز به عید مانده، بر در هر خانه‌ای بهار را با شعر و آواز نوید می‌دادند. خاستگاه این گونه آوازخوانی بیشتر در استان‌های مازندران و گیلان بوده است و در حال حاضر این مراسم به صورت محدود در برخی نقاط ایران برگزار می‌شود.
ترانه‌های نوروزی هم توسط خنیاگران حرفه‌ای اجرا می‌شده و معمولاً از پیچیدگی بیشتری در موسیقی برخوردار بوده و با چند ساز متداول در محل همراهی می‌شده است. تأثیر نوروز در موسیقی دستگاهی ایران هم آشکار است، به گونه‌ای که امروز چند گوشه با عناوین "نوروز عرب"، "نوروز صبا" و "نوروز خارا" در دستگاه راست پنجگاه و همایون اجرا می‌شود.
مهدی ستایشگر در همین باب در "واژه‌نامه موسیقی ایران‌زمین" آورده است: امروزه واژه نوروز در ردیف موسیقی کلاسیک ایرانی در دو دستگاه راست پنجگاه و همایون باقی مانده است. دستگاه راست پنجگاه از دستگاه‌های ناشناخته و در عین حال پرمایه ایرانی است؛ درهمه روایاتی که از این دستگاه باقی مانده، سه گوشه "نوروز عرب"، "نوروز خارا" و "نوروز صبا" وجود دارد که این نغمات فرعی، راهی برای رفتن به همایون است و دستگاه همایون از طریق این گوشه‌ها با راست پنجگاه پیوند می‌خورد.
اما بر اساس کتاب نوروزخوانی محمدرضا درویشی، یک سری خرده‌نمایش‌ها هم در نوروز اجرا می‌شده که همراه با موسیقی بوده و هر کدام سمبل و نماد چیز خاصی بوده‌اند. آتش‌افروزها از دسته‌های نوروزی‌خوانان بوده‌اند که با خواندن و رقصیدن و پرداختن به طنز و هجو و لودگی، ضمن سرگرم نمودن مردم، نوروز و بهار را نوید می‌دادند. آتش‌بازها هم دسته دیگری از نوروزخوان‌ها بوده‌اند که با خواندن آواز و انجام رقص به آتش‌بازی می‌پرداختند.
مراسم کوسه برنشین یا بهار جشن هم یکی از مراسمی بوده که مقارن با بهار انجام می‌شده است. در روزگار ساسانیان، به خاطر اجرای گاه‌شماری زرتشتی و عدم در نظر گرفتن سال کبیسه، آغاز بهار با اول آذر ماه سال اوستایی مصادف بود. آن زمان یکی از مراسم‌هایی که شهرتی بسیار داشت و جشن‌های کارناوالی را به یاد می‌آورد، موسوم بود به رکوب الکوسج یا کوسه برنشین. محتوای این نمایش بیرون راندن سرما و زمستان و استقبال بهار بود که در آن هم موسیقی نقش چشم‌گیری داشت.
امروزه هم علیرغم این‌که از رسوم موسیقی نوروزی و بهارانه چندان چیزی باقی نمانده است ولی نوروز و موسیقی همچنان ارتباط‌شان را حفظ کرده‌اند و موسیقی‌هایی با مضمون نوروز خلق می‌شود. بعضی از آثاری که موزیسین‌های معاصر خلق می‌کنند، گرچه به طور مستقیم به نوروز مرتبط نیست ولی فضای شادمانه‌های بهاری را به تصویر می‌کشند و شنیدن‌شان در نوروز خالی از لطف نیست. در این بین قطعاتی هم مرتبط با نوروز ساخته شده که در آن‌ها سعی شده تا حد امکان از المان‌های شنیداری نوروزی هم استفاده شود. با این حال همچنان جای رسوم کهن نوروزی که با موسیقی همراه بوده در ایام نوروز خالی است.
یکی از دلایلی که باعث می‌شود هر سال نوروز آن حس نوستالژیک و خاص خوش را از دست بدهد، دوری از آیین‌های سنتی نوروزی است. مطمئناً در این شرایط اجرای دوباره موسیقی نوروزی در کوچه و خیابان‌های شهر می‌تواند گام بلندی برای حفظ این رسوم زیبا باشد و حتماً این اجراها مخاطب هم خواهد داشت. این اتفاق به ویژه در شهرستان‌ها می‌تواند با استقبال مردم بومی و مسافران زیادی که به آن مناطق سفر می‌کنند همراه شود و نوروز را بیش از همیشه برای مردم ایران خاطره‌انگیز کند. گرچه در این سال‌ها زندگی ماشینی باعث شده مردم ایام نوروز پای تلویزیون و شبکه‌های مجازی و با دنیای دیجیتال جشن بگیرند اما قطعاً اجرای رسومات هم همچنان طرفدارهای خاص خودش را خواهد داشت.