سرویس تئاتر هنرآنلاین: اجرای آثار نمایشی در فضای باز اتفاق جدیدی نیست و پیش از این نیز بارها و بارها تجربه شده است اما این روزها به دلیل شیوع ویروس کرونا اینگونه نمایشی، تبدیل به یک امکان اجرایی با ریسک کمتر به منظور ابتلا به بیماری شده و کشورهایی در دنیا از آن استقبال کرده‌اند. هادی کمالی مقدم سال گذشته که هنوز درگیر شیوع ویروس کرونا در جهان نبودیم، نمایشی با عنوان "تله سیتی تهران" را در سرای کاظمی محله عودلاجان اجرا کرد همینطور امسال پس از شیوع این ویروس کارگردانانی چون علی اتحاد با نمایش "شب سیصد و شصت و ششم" و سعید چنگیزیان با نمایش "داستان‌های سرزمین مردمان خردمند" تجربه اجرا در فضای باز فرهنگسرای نیاوران را پشت سر گذاشتند. همچنین محمد رحمانیان نیز قصد دارد نمایش "عشق روزهای کرونا" را در محوطه باز تالار وحدت اجرا کند و پیمان قدیمی هم بر آن است تا نمایش "هه" را در این مکان اجرا کند. به هر حال استفاده از فضای باز که پیشنهادی به منظور اجرا در این روزهاست و از این رو بر آن شدیم با تعدادی از کارگردانان‌هایی که این تجربه را پشت سر گذاشته‌اند گفت‌وگویی داشته باشیم و از محاسن و معایب آن جویا شویم. در ادامه گپ و گفت کوتاهی با علی اتحاد، هادی کمالی مقدم و سعید چنگیزیان در این باره داشته‌ایم که می‌خوانید:
بازاندیشی اغلب سبب پیشرفت می‌شود
علی اتحاد که این روزها نمایش "شب سیصد و شصت و ششم" را در باغ فرهنگسرای نیاوران اجرا می‌کند، درباره تجربه اجرا در فضای باز، گفت: ساده‌ترین پاسخ به این پرسش این است؛ بسیار تجربه مطبوعی‌ست. با این حال ترجیح می‌دهم که کمی بیشتر در این باره بگویم. تجربه کار در فضاهای نامتعارف برای من تجربه آشنایی است. احتمالا می‌دانید که کارهایم عمدتا جایی میان "نمایش" و "پرفورمنس‌آرت" شکل می‌گیرد، از این جهت هر بار تلاش کرده‌ام مکان مناسب آن اجرا را بیابم و یا اجرایی از پیش موجود را در فضایی تازه بازسازی کنم.
او همچنین افزود: این شیوه سبب می‌شود که امکانات "عرصه نمایش" وسیع‌تر شود؛ توجه کنید که ترجیح می‌دهم به جای "صحنه" که تعریفی مشخص دارد از عبارت "عرصه نمایش" استفاده کنم. به این ترتیب هر بار کار برای من به عنوان مولف، بدل به چالشی تازه می‌شود. می‌خواهم بگویم حالا که "کووید-۱۹" شرایط را به این سو برده ترجیح می‌دهم به جای انفعال، از این شرایط به نفع کارم استفاده کنم. "شب سیصد و شصت و ششم" در مراحل تمرین با این امید شکل گرفت که شاید روزی بشود در فضاهای نامتعارف اجرا شود. با این حال سال گذشته کار را از تماشاخانه‌های معمول آغاز کردم چون پیش از این مرجع مربوطه بر سر صدور مجوز نمایشی در فضاهای غیر نمایشی سخت‌گیرتر بود.
اتحاد همچنین اضافه کرد: مگر کار هنرمند همین نیست که هر روز در پی راهی تازه برای بیان خیالات‌اش باشد؟ ما هراس‌هایی داریم و آرزوهایی و مدام گِردِ این هراس‌ها و آرزوها چیزی می‌تنیم و مدام گوشی و چشمی می‌جوییم که آن‌چه ساخته‌ایم را برایش شرح دهیم یا پیش چشم‌اش بیاوریم؛ زمینه این داد و ستد خیالی چه صحنه باشد و چه باغ یا هر کنج دیگری برای من تفاوت چندانی ندارد. جلوی تنفس را که نمی‌شود گرفت. این خیال‌پردازی‌ها برای هنرمندان به مثابه نفس کشیدن است. اگر روزی - شبیه به فیلم‌های پساآخرالزمانی - هیچ زیرساخت آشنایی روی زمین نماند من چه می‌کنم؟ احتمالا هنوز هم در حال خیال‌پردازی‌ام؛ نه؟
این کارگردان در پاسخ به این پرسش که آیا این امکان اجرایی را مناسب این روزها می‌دانید؟ یادآور شد: به هر حال جمع انسانی بستر شیوع بیماری را فراهم می‌کند. البته که فضای بسته به گفته متخصصان به مراتب خطرناک‌تر از فضای باز است. در این زمینه تخصصی ندارم و مثل بسیاری شهروندان گوش سپرده‌ام به اخبار هر روزه. حرفم اما چیز دیگری‌ست؛ جویبار حیات را که نمی‌شود متوقف کرد. می‌بینید که مردم ما کم طاقت شده‌اند. از حوالی اردیبهشت بود که یکی پس از دیگری مراکز عمومی باز شدند و کافه‌ها و رستوران‌ها و معابر مملو از جمعیت شد. حالا در این میان تماشاخانه‌ها هم سهمی دارند که نمی‌شود نادیده‌اش گرفت. پیش‌تر هم در گفت و گویی اشاره کردم که نمی‌شود دستور قرنطینه صادر نکرد اما از مراکز فرهنگی توقع داشت که کارشان را متوقف کنند؛ آن هم بی‌هیچ حمایت مالی از سوی مراکز دولتی.
او همچنین افزود: دقیق‌تر اگر به پرسش شما برگردم باید بگویم که فضای باز هم به لحاظ روانی و هم به لحاظ عملی در این روزها فضای مناسب‌تری‌ست. با این همه خیال نمی‌کنم بشود بیش از یک ماه دیگر در این قِسم فضاها به کار ادامه داد. پاییز از راه می‌رسد و گروه من هم ناچار خواهد شد دیر یا زود پی سقفی بگردد برای ادامه فعالیت‌اش. امیدوارم شرایط حاضر، سبب شود مدیران فرهنگی کشور به فکر ساخت فضاهای مناسب بیافتند. به سادگی می‌شود فضاهای نیمه بسته تدارک دید. به کافه‌ها نگاه کنید: در فصل سرد فضاهای بازشان را تعطیل نمی‌کنند. سقفی کاذب می‌زنند و وسایل گرمایشی اضافه می‌کنند و به مشتریان‌شان اجازه می‌دهند که از فضای باز لذت ببرند. می‌شود برای نمایش هم چنین تدابیری اندیشید. این پیشنهاد را به مثابه واکنش در نظر نگیرید؛ حرف من این است که اگر شیوع کووید هم پیش نمی‌آمد خوب می‌شد که چنین فضاهای جایگزینی در اختیار داشتیم. فضای تازه ذهنیت تازه می‌آفریند و ذهنیت تازه هنرمند، روح "صحنه هنری" کشورمان را هم تازه خواهد کرد.
علی اتحاد در ادامه صحبت‌هایش اظهار کرد: به نظرم کار "صحنه‌ای" و کار در فضای باز دو قِسم متفاوت نمایشی‌اند. خیال می‌کنم نباید این دو را جایگزین هم کرد. همانطور که وقتی کارگردانی روی صحنه تالار وحدت کار می‌کند تقریبا محال است که دل‌اش نخواهد از امکانات فنی صحنه "وحدت" استفاده کند؛ مقصودم امکاناتی چون بالابرهای هیدرولیک و پرده‌های عرضی و کف متحرک و سامانه صوتی و نوری حرفه‌ای است. فضای باز هم همینطور است. حالا که دارم کارم را در باغ فرهنگسرای نیاوران باز اجرا می‌کنم؛ نمی‌شود که معماری بنا، درختان کهنسال‌اش، صدای خش خش برگ‌ها، صدای اتومبیل‌هایی که از کمی آن‌سوتر می‌آید، صدای جریان آب در جوی‌ها و حوض‌های باغ، نسیم خنک آخر تابستان، بوی چمن تراشیده و نور مهتاب را نادیده بگیرم و خیال کنم که هنوز دارم کارم را در سالن تاریک نمایش اجرا می‌کنم. این پیش‌فرض اساسا نادرست است.
او افزود: اثر هنری در هر فضایی چه مولف‌اش دوست داشته باشد و چه نداشته باشد رنگ و بوی آن فضا را به خود می‌گیرد. خیال می‌کنم باید این قِسم کار را در ذهن‌مان به کلی از کاری که در صحنه معمول نمایشی اجرا می‌شود تفکیک کنیم و این تفکیک به ما اجازه بازاندیشی می‌دهد و البته که بازاندیشی اغلب سبب پیشرفت می‌شود.
تئاتر ایران پز تئاتر محیطی می‌دهد
هادی کمالی مقدم که سال گذشته تجربه اجرای نمایش "تله سیتی تهران" را در سرای کاظمی محله عودلاجان داشته و نمایش‌های بسیاری را در ایران و خارج از کشور در فضای بیرونی اجرا کرده است، در گفت‌وگو با هنرآنلاین با بیان اینکه تجربه اجرا در فضای بیرونی همواره برای او خوشایند بوده، گفت: تجربه اجرا در فضای محیطی و خارج از سالن برای من و گروهم بسیار لذت‌بخش و چالش‌برانگیز است.
او درباره چالش‌های اجرا در فضای محیطی عنوان کرد: زمانی‌که یک نمایش در سالن اجرا می‌شود همه چیز از میزانسن و دکور تا نور و صدا ثابت و از پیش تعیین شده است و تکلیف تماشاگر نیز روشن است و همه چیز تحت کنترل گروه اجرایی است، اما اجرا در فضاهای غیرمرسوم که برای تئاتر طراحی نشده، چالش‌هایی به همراه دارد. سیستم نور، صدا و تکنیکالی وجود ندارد و دکور و صحنه‌ای نیست و از آنجا که در دل فضا کار می‌شود باید با فضا تعامل صورت گیرد و فضا حائز اهمیت می‌شود. معماری، آب و هوا و نور تحت کنترل نیست و ممکن است اتفاقات طبیعی چون باد و باران و ... رخ دهد.
کارگردان نمایش "تله سیتی تهران" در ادامه گفت: از دیگر چالش‌های اجرا در فضای بیرونی مخاطب تئاتر است که به محیط غیرمرسوم اجرای تئاتر عادت ندارد و سرویس‌های معمول در سالن‌های نمایشی را دریافت نمی‌کند. بنابراین به منظور اینگونه اجراها باید فضای اطلاع‌رسانی مناسبی طراحی و میان تماشاگر اعتمادسازی ایجاد شود.
کمالی‌مقدم ضمن اشاره به اینکه اجراهای محیطی و خارج از سالن در شرایطی که با ویروس کرونا مواجه هستیم، امکان مناسبی برای اجرای نمایش‌هاست، اظهار کرد: اجراهای بیرونی در این شرایط، آلترناتیو و موقعیت تازه‌ای است به منظور اینکه گروه‌های تئاتری به سمت و سوی آن بروند اما همانطور که اشاره کردم نیازمند تعامل و درک و شناخت از فضاست. نمی‌توان گفت از آنجا که به صرف آنکه امکان اجرای نمایش در سالن وجود ندارد، پس نمایش را در فضای بیرونی اجرا کنیم. چراکه اتفاق خوبی رقم نمی‌خورد. این موضوع مانند آن است که تصمیم داشته باشیم به دل طبیعت برویم اما با قوانین طبیعت آشنایی نداشته باشیم. برای اجرا در فضای بیرونی باید نسبت به آن شناخت وجود داشته باشد.
او در ادامه افزود: بارها شاهد آن بودیم که برخی از نمایش‌ها به علت اینکه به دلایلی امکان اجرا در صحنه را نداشتند در خیابان اجرا شدند اما آن‌ها نمایش‌های خیابانی نبوده‌اند چرا که نگاهی به پیرامون و فضا نداشته‌اند و در این شرایط تبدیل به نمایش‌هایی بدون تعامل و شناخت از فضا شده‌اند.
کمالی‌مقدم ضمن اشاره به اینکه نمایش‌هایی که قصد اجرا در فضای بیرونی دارند باید عنصر فضا برایشان حائز اهمیت باشد، درباره زیرساخت‌های لازم به منظور اجراهای بیرونی اظهار کرد: متاسفانه ما زیرساخت‌های لازم به منظور اجراهای بیرونی را نداریم. برخی از مسئولان تئاتری درباره اینگونه نمایشی سخنانی می‌گویند و پیشنهاداتی می‌دهند اما در عمل چیزی مشاهده نشده است و برخی حتی گروه‌های اجرایی نمایش‌های بیرونی را نمی‌شناسند. براین اساس در این راستا با مشکلاتی و مسائلی چون فراهم‌آوری امکانات، تجهیزات و تبلیغات مواجه هستیم.
او همچنین افزود: گروه‌های نمایشی به منظور اجراهای بیرونی به لحاظ تهیه تجهیزات حمایت نمی‌شوند و باید خودشان وسایل اجاره کنند که هزینه آن بسیار سنگین است. متاسفانه مسئولان، نمایش‌های محیطی را با برخی از اجرهای کم هزینه خیابانی مقایسه می‌کنند و تنها شناخت آن‌ها از نمایش محیطی در حد تماشای برخی از آثار در جشنواره‌های داخلی و خارجی است و متوجه آن نیستند که اجرا در فضای غیرمتعارف نیازمند سیستم بلیت فروشی صحیح، پشتیبانی نمایش در حین اجرا و امکانات تکنیکال است. از این رو تمامی موارد ذکر شده بر دوش گروه نمایشی است.
این کارگردان تئاتر در ادامه گفت: از مهمترین مسائل در اجراهای محیطی مخاطب است. چراکه سالن‌های نمایشی تماشاگران بالقوه و بالفعلی دارند اما برای اجرا در یک عمارت، پارک یا محوطه یک خانه قدیمی چنین امکانی وجود ندارد و باید گروه سیستم اطلاع‌رسانی و تبلیغات قدرتمندی داشته باشد. متاسفانه تئاتر ایران پز تئاتر محیطی را می‌دهد اما به آن نمی‌پردازد و توجه نشان نمی‌دهد و تنها، واژه‌هایی برای اینگونه نمایشی تعریف شده که دهان پرکن هستند.
هادی کمالی‌مقدم ضمن اشاره به اینکه مسئولان باید به صورت جدی برای اجراهای محیطی خصوصاً در این شرایط که با ویروس کرونا درگیر هستیم، برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری کنند، عنوان کرد: گروه‌های نمایشی و مسئولان فرهنگی باید همزمان با دقت، ظرافت، درایت و آگاهی به مطالعه درخصوص تئاتر بیرونی و محیطی بپردازند تا اتفاقات مثمر ثمری روی دهد.
باید دلیل جالبی وجود داشته باشد تا اجرای محیطی توجیه‌پذیر شود
سعید چنگیزیان که این روزها نمایش "داستان‌های سرزمین مردمان خردمند" را در فضای باز فرهنگسرای نیاوران اجرا می‌کند، نیز در گفت‌وگو با هنرآنلاین توضیح داد: اجرا در فضای محیطی برایم تجربه خوشایندی بوده و در صورتی‌که اینچنین نبود به سراغ آن نمی‌رفتم.
او درباره چالش‌هایی که برای اجرای نمایش با آن مواجه بوده، عنوان کرد: چالش اجرا در فضاهای بیرونی اتفاقات طبیعی همچون آفتاب، باد، باران و ... است. امکان اجرای نمایش در فضاهای بیرونی همیشه وجود داشته و اتفاق جدیدی نیست و در شرایطی که با شیوع ویروس کرونا مواجه شدیم هم می‌تواند ادامه‌دار باشد و در موقعیت کنونی این امکان وجود دارد تا بیش از پیش به آن توجه شود. در اجرای این نمایش با مشکل و مسئله عجیب و غریبی روبرو نشدیم و تجربه دلپذیری را پشت سر گذاشتیم.
چنگیزیان در ادامه گفت: تعریف اجراهای بیرونی متفاوت از اجرای صحنه‌ای است و باید دلیل جالبی برای آن وجود داشته باشد تا اجرا به صورت محیطی توجیه‌پذیر باشد.
او همچنین افزود: من به دلیل شیوع ویروس کرونا تصمیم نگرفتم که نمایش خود را در فضای خارج از سالن اجرا کنم و از پیش از این بیماری چنین تصمیمی داشتم و علاقمند بودم تا این نمایش را در طبیعت اجرا کنم چراکه لازمه اجرای آن در دل طبیعت بود.
چنگیزیان در پایان صحبت‌هایش درباره تمهیدات و زیرساخت‌هایی که مسئولان باید فراهم کنند تا آثار نمایشی بیشتری در این شرایط اجرای محیطی داشته باشند، اظهار کرد: لطفاً مسئولان کاری انجام ندهند و اجازه دهند هنرمندان با همت خودشان کارها را پیش ببرند.